رابطه‌ی انسان با خدا بر پایه‌ی اندیشه‌ی خداگونه‌پنداری انسان در آثار عطّار نیشابوری

Abstract

مسئله­ی انسان و خدا و رابطه­ی متقابل آن­ها با هم، یکی از موضوعات بسیار بنیادی در تاریخ تفکّر بشر به ویژه حوزه­ی عرفان اسلامی است. دیدگاه عرفا در باره‌ی تشبّه انسان به خالق خویش، ریشه‌ی توراتی دارد و از آن‌جا به ذهن و زبان عرفا راه یافته و به صورت حدیث موضوعه در آثار و کلام برخی مشایخ این قوم به کار رفته است. در این راستا، پژوهش حاضر به بررسی رابطه­ی انسان با خدا بر پایه­ی تفکّر خداگونه­پنداری انسان در آثار عطّار نیشابوری می­پردازد. منظور از خداگونه پنداری در عرفان، نوع تلقّی عرفا از انسان کامل است که دارای ویژگی‌های قدسی و فرابشری می‌باشد. بر اساس این پژوهش، رابطه­ی انسان باخدا، رابطه­ای عاشقانه و سرشار از محبّت است. از میان انواع ارتباط، «مناجات» از بیش‌ترین بسامد و «ارتباط دوسویه» از کم­ترین بسامد برخوردار است. انسان­های خداگونه دارای ویژگی­هایی خاص از جمله کرامات و قدرت انجام اعمال خارق العاده هستند. جهان­بینی عطّار، وحدت وجودی و روش او در رسیدن به تعالی و کمال، بر اساس توجّه به درون و درون­گرایی است. سالک با ریاضت، «گوهر جان» خویش را کشف می­کند و خدا را در آن می­یابد و بدین صورت به فنا و خداگونگی می­رسد.