بررسی و نقد تبیین معرفت شناختی مفاد اصل علیت از اصل استحاله تناقض

Abstract

هر امر ممکنی در تحقق یا عدم تحقق نیازمند علت است. اهمیت بالای بررسی معرفت­شناختی این قضیه در دوره معاصر، این نوشتار را به بررسی و نقد یکی از روش­های متداول تبیین آن، یعنی تحصیل اصل علیت از اصل استحاله اجتماع نقیضین واداشته است. بر این‌ اساس گفته می­شود تحقق ممکن بدون علت، مستلزم تناقض در ذات ممکن است. پس اصل علیت همواره صادق است. جستار حاضر ضمن بررسی فلسفی مقدمات طرح مدعای مزبور و نتایج مترتب بر آن، با هدف نفی اثبات­پذیری اصل علیت از اصل استحاله تناقض، به این نتیجه دست یافته است که هرچند تحقق ممکن بدون علت در حقیقت به تناقض منتهی ­می­گردد، ولی این تناقض با در نظر گرفتن اصل علیت حاصل گشته است. بلکه باید گفت اگرچه علم به استحاله تناقض در استنتاج کذب نقیض اصل علیت از مفاد این اصل، شرط است؛ ولی از جهت معرفت­شناختی، اصل علیت بر اصل استحاله تناقض تقدم نیز دارد. بر همین اساس اصل عدم تناقض، مبداء و اولی­الاوائل تمامی بدیهیات تصدیقی محسوب نمی­شود. به‌صورت کلی می­توان نشان داد که نه اثبات اصل علیت ممکن است و نه انکار آن، بلکه صرفاً می­توان بر بداهت آن تنبیه داد.