موضع اسلام در قبال گفت ‏وگوی میان‌دینی؛ انحصارگرایی در عین شمول‌گرایی

Abstract

مسئله عمده در این پژوهش آن است که اسلام از کدام‏یک از رویکردهای انحصارگرایانه، شمول­ گرایانه و کثرت ‏گرایانه استقبال کرده و با اتّخاذ موضع خود، چه ظرفیتی را برای گفت‏وگو و تفاهم فراهم ساخته است؟ در پاسخ به این مسئله، پژوهش حاضر ضمن توجه به مبانی گفت ‏وگوی دینی از منظر متون اسلامی، نشان داده است که انحصارگرایی به معنای خاص در اسلام معنایی ندارد، بلکه ضمنِ رهیافت شمول‏ گرایانه معنا می ­یابد. اتّخاذ این موضع که می ­توان از آن به «انحصارگرایی در عین شمول­گرایی» تعبیر کرد، سبب ایجاد ظرفیت گسترده­ و زمینه مناسبی برای گفت ‏وگو و تعامل با دیگر ادیان ابراهیمی شده است؛ چراکه این تقریر از انحصارگرایی، ضمن اذعان به حقّانیّت مطلق یک دین و حقّانیّت نسبیِ دیگر ادیان، اسلام را به‏ عنوان مکمّل و متمّم آیین موسوی و عیسوی معرفی می‌کند. افزون بر این، توجه به حوزه اخلاق و نجات در رهیافت کثرت‏ گرایانه نیز در غنا بخشیدن به ظرفیت گسترده­ اسلام برای گفت وگو، بی ­تأثیر نبوده و موضع اسلام را در قبال مسئله تعامل و گفت ‏وگوی دینی تقویت کرده است. روش مقاله در مراجعه به آرا و آموزه­ ها، استنادی و در تبیین محتوا، توصیفی ـ تحلیلی است.