نظری به چیستی و کاربرد قیاس در فقه مقارن و حقوق ایران

Abstract

این تحقیق به‌منظور ارائه نگاهی نو نسبت به قیاس و کاربرد آن در حقوق اسلامی نگاشته شده است. مرور بر مبانی تجربی در این‌باره نشان می‏‌دهد که اکثر پژوهشهای قبلی بر اختلاف گسترده نظری میان فقهای شیعه و سنی تأکید کرده‏‌اند. غالباً باور بر این بوده که میان شیعه و سنی، مشابهتی در کاربرد نظری قیاس وجود ندارد. ولی برخلاف تصورات رایج، شباهت نظری گسترده‏‌ای در بهره‌گیری از قیاس میان فقیهان امامیه و اهل­‌سنت وجود دارد. علمای امامیه هم­چون علمای اهل­‌سنت در بسیاری از موارد از قیاس بهره می‏‌گیرند؛ اما آن را با عناوین دیگری مانند تنقیح مناط و... به کار می‏‌برند. به ‌این‌ ترتیب شیعیان مخالف کاربرد قیاس در امور فقهی نیستند؛ بلکه آنها کاربرد قیاس را در کلیه امور نمی‏‌پذیرند؛ در حالی ‌که فقیهان تسنن هر زمان که برای مسئله‏‌ای حکم یا قاعده‏‌ای در قرآن یا روایات نبینند و یا دلیلی از اجماع بر آن مسئله نیابند قیاس را حجت می­‌دانند، به دلیل ادراک علل احکام در امور غیرتعبدی با عنایت به بشری بودن آن و هم­چنین به دلیل عدم امکان دسترسی به علل واقعی تمامی احکام شرعی. در مقابل، شیعیان نسبت به کاربرد قیاس در کلیه امور به دیده تردید می‏‌نگرند و اما عملاً در موارد زیادی، از قیاس بهره می‏‌گیرند و تنها در موارد محدودی با ابزارهای دیگری به استنباط احکام می‌پردازند.