واکاوی روش ابن‌حزم در اثبات حدث بودن خواب برای وضو (ساختارشناسی و تطبیق مبانی)

Abstract

روش‌شناسی تطبیق‌گرا با نگاه جزئی و مسئله‌محور ازجمله مباحث مهم در روش‌شناسی است. این بحث از جمله جدیدترین مباحث در حوزه فقه است که تا پیش از دوران معاصر شاید کمتر توجه فقیهان را به خود جلب نموده است. تطبیق این‌گونه مباحث بر فقیهانی مانند «ابن‌حزم» که هم تغییر مذهب را تجربه کرده و هم امام یک مذهب فقهی است، می‌تواند دربردارنده‌ نکات روش‌شناسانه‌ فراوانی باشد. در این پژوهش برآنیم تا مسئله‌ «ناقض بودن خواب برای وضو» را که از یک‌سو خود، مسئله‌ای مورد اختلاف است و از سوی دیگر، ابن‌حزم در آن به مخالفت با جمیع اهل سنت می‌پردازد، مورد واکاوی قرار دهیم تا در پرتو آن نکات روش‌شناسانه‌ای را در باب استنباط فقهی و کیفیت تعامل با نص مورد دقت قرار دهیم. از جمله نکات مهم در بحث روش که در این پژوهش مطرح می‌شود می‌توان به کیفیت فهم و برداشت معنای ظاهری از متن و چگونگی انصراف معنا، تحلیل تاریخی و استفاده از آن در مقام استدلال به قاعده‌ نسخ و تأثیر آن در حل تعارضهای میان متون و همچنین به نقش تنقیح موضوع در تأیید حکم فقهی مورد بحث اشاره نمود.