بررسی جذب کادمیوم از محیط ریشه و تجمع آن در اندام های مختلف محصولات جالیزی رایج ایران

Abstract

آلودگی محیط زیست با فلزات سنگین یک مشکل جهانی در حال گسترش است. فلزات سنگین عمدتاً در لایة سطحی خاک رسوب می­کنند و در دراز مدت با افزایش غلظت آنها در خاک جذب گیاهان می­شوند و در اندام­های مختلف آنها تجمع پیدا می‌کنند. مقدار جذب و تجمع فلزات سنگین در گونه­های مختلف گیاهی و در بخش­های مختلف گونه­ها متفاوت و متأثر از غلظت فلز و مشخصات فیزیکی و شیمیایی خاک است. مطالعات زیادی در زمینة استفاده از آب­های آلوده و پساب­های حاوی فلزات سنگین در کشاورزی اجرا شده است، ولی اطلاعات در زمینة مقدار جذب و تجمع فلزات سنگین از محیط ریشه و تجمع آن در بخش­های مختلف گونه­های زراعی، به ویژه محصولات جالیزی بسیار محدود است. این تحقیق با هدف بررسی تأثیر سطوح مختلف غلظت کادمیوم خاک محیط ریشه بر مقدار جذب و تجمع آن در اندام­های مختلف پنج گونة جالیزی رایج در ایران (خربزه، هندوانه، خیار، گوجه­فرنگی و کدو‌خورشتی)، به­ صورت یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در چهار تیمار شامل غلظت­های صفر، 50 و100 میلی­گرم کادمیوم در کیلوگرم خاک و 50 میلی­گرم کادمیوم در کیلوگرم خاک به­علاوه 25 میلی­گرم اتیلن دی آمین تترا استیک اسید (EDTA) به هر کیلوگرم خاک از طریق آب آبیاری، در سه تکرار به اجرا در آمده است. خاک مورد استفاده از نوع لومی بود که از مزرعة چهارصد هکتاری مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر (کرج) انتخاب و بعد از دو بار الک کردن با مش دو میلی­متر و افزودن نیترات کادمیوم (Cd(NO₃)₂) و مخلوط کردن کامل تهیه شد. برای کاشت از گلدان­های پلاستکی استوانه ای به قطر 40 و ارتفاع 60 سانتی­متر استفاده شده است. در پایان فصل زراعی از بخش­های مختلف گونه های مورد مطالعه جهت سنجش مقدار تجمع کادمیوم نمونه­برداری و آزمایش شده نتایج حاصل، پس از تجزیه و تحلیل آماری با استفاده از نرم افزار SPSS، نشان می­دهد که میزان تجمع کادمیوم با افزایش غلظت آن در محیط ریشه نسبت مستقیم دارد و افزایش EDTA ، به­طور میانگین باعث افزایشی معادل 27 درصد در جذب کادمیوم در برگ­ها و 122 درصد در میوه می­شود. به‌جز تیمار شاهد، در سایر تیمارها میزان تجمع کادمیوم در بخش­های مختلف گونه­های مورد مطالعه بیش از حد مجاز برای مصارف انسانی است. نتایج نشان می‌دهد که در ساقه و برگ به ترتیب خیار و کدو خورشتی بیشترین غلظت کادمیوم را دارند و گوجه­فرنگی و هندوانه کمترین تجمع را دارند؛ میوة خربزه و هندوانه بیشترین و گوجه­فرنگی کمترین میزان غلظت کادمیوم را دارند.