بررسی «خیار غبن» از نگاه شیخ انصاری

Abstract

هرگاه عقد لازم با تمام اجزا و شرایط منعقد ‌شود، متعاقدین حق به هم زدن آن را ندارند، مگر این‌که متعاملین به فسخ آن راضی باشند و یا این‌که یکی از اسباب فقهی فسخ عقود لازم به وجود آید. از جمله این اسباب، خیار غبن است که به محض به هم خوردن تعادل عوضین و ارزش اقتصادی آنها در زمان انعقاد عقد، برای حمایت از شخص مغبون به وجود می‌آید. به عقیده شیخ انصاری در خصوص ثبوت خیار غبن در بین علما سه نظریه وجود دارد: مشهور علما قائل به ثبوت خیار غبن هستند؛ برخی اجماع به ثبوت خیار غبن دارند و بعضی از علما منکر خیار غبن می‌باشند که مرحوم شیخ قول سوم را به دلیل شاذ بودن قابل اعتنا نمی‌داند. از جمله مستنداتی که علما جهت ثبوت خیار غبن به آنها استدلال کرده‌اند عبارت‌اند از آیه 29 سوره مبارکه نساء، روایت «تلقی رکبان»، قاعدۀ لاضرر، روایات و اجماع منقول. شیخ تنها دلیل قابل اعتماد را اجماع منقولی که معتضد به شهرت محققه و حدیث لاضرر است می‌داند و سایر ادله را رد می‌کند. خیار غبن مثل سایر خیارات دارای مسقطاتی چون اسقاط پس از عقد، شرط سقوط آن در متن عقد، تصرف مغبون پس از علم به غبن و تصرف ناقل مشتری مغبون قبل از علم به غبن است. اگر دلیل اثبات خیار غبن قاعدۀ لاضرر باشد، در این صورت ظاهر کلمات فقها بر عمومیت جریان این خیار در تمامی معاوضات مالی دلالت دارد و اگر دلیل آن اجماع منقول باشد در این صورت خیار غبن به بیع اختصاص دارد. اعمال این خیار به عقیده شیخ فوری است.