ارزیابی حریم امن شهری در ارتباط با آسیب پذیری لرزه ای مورد شناسی: شهرهای استان یزد

Abstract

گسترش فیزیکی بی‌برنامۀ شهرها، بدون در نظر گرفتن وضعیت و جهت گسل‌ها، احتمال قرارگیری شهرها را در پهنۀ لرزه­خیز بالا می‌برد؛ به این ترتیب در صورت وقوع زمین­لرزه باعث ایجاد خسارات مالی و انسانی بیشتری پدید می­آید. در این مورد تعیین حریم امن شهرها و رعایت آن می‌تواند در کاهش خسارت­های ناشی از زمین­لرزه مؤثر باشد. ایجاد امکانات امداد رسانی از جمله ایستگاه‌های آتش نشانی، مراکز پلیس و مراکز بهداشتی و درمانی با گسترش فیزیکی شهر سخت‌تر، پر هزینه­تر و زمان­بر است. این مقاله از جمله پژوهش‌های کاربردی است که با توجه به موقعیت شهرها و گسل‌ها، در پی تعیین حریم امن شهری در ارتباط با آسیب پذیری لرزه­ای است. محدودۀ مورد مطالعه شهرهای استان یزد می‌باشد. به این منظور ابتدا وضعیت زمین شناسی و زلزله خیزی و سپس ویژگی‌های جمعیتی و شهرنشینی استان مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت با دو روش متفاوت: الف- استفاده از استانداردهای موجود (حریم امن گسل­ها با کمینه و بیشینۀ استاندارد، 1000- 300 متر). ب- استفاده از داده‌های 100 سال اخیر، موقعیت شهرها و شعاع فاصله از گسل‌ها در ارتباط با زلزله‌های احتمالی، حریم امن شهری مشخص شده است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که، قسمت عمده‌ای از استان یزد در پهنۀ خطر نسبی پایین و متوسط قرار می‌گیرد و پهنه‌های با خطر بالا، شهرهای جنوب، شرق و شمال شرق استان را در بر می‌گیرد. لزوم رعایت حریم امن گسل‌ها در شهرهای ندوشن، هرات، مروست، تفت، بهاباد، دیهوک و عشق آباد بیشتر باید مورد توجه قرار گیرد. از نظر وضعیت شهرنشینی، 74/21 درصد شهرها و 63/7 درصد جمعیت شهرهای استان در پهنة خطر بالا قرار دارند. با پیش بینی‌هایی که در مورد جمعیت شهرهای استان انجام شده است، آشکار شده که تمرکز شهری در استان در حال افزایش است و جمعیت آسیب پذیر نیز بیشتر می­شود. با توجه به شعاع فاصله از گسل‌ها در ارتباط با زلزله‌های احتمالی و با توجه به زلزله‌های تاریخی، تمامی شهرهای استان در شعاع مناسبی قرار گرفته‌اند. این موضوع به معنای امن بودن شهرهای استان در برابر خطر زلزله نیستزیرا با روش اوّل (استانداردهای موجود) خلاف این موضوع اثبات شد. در ضمن این پژوهش نشان داد که تنها اکتفا به داده‌های تاریخی (در این پژوهش دورۀ 100 ساله بررسی شده) نمی‌تواند ضامن ایمنی شهرها در برابر زلزله باشد.