بررسی پروانچه‌ها در اسناد تشکیلات اداری آستان قدس در دورۀ صفویه

Abstract

هدف: مقالۀ حاضر در صدد تبیین و شناساندن یکی از انواع سند به نام «پروانچه» و تحلیل جایگاه آن در میان مجموعۀ اسناد تشکیلات اداری آستان قدس در دورۀ صفویه است. <br />روش/ رویکرد پژوهش: این پژوهش به روش توصیفی – تحلیلی بر پایۀ منابع کتابخانه‌ای و با بررسی پروانچه‌های موجود در اسناد تشکیلات اداری آستان قدس، انجام شده است. <br />یافته‌ها و نتایج پژوهش: یافته‌ها نشان می‌دهد پروانچه، توسط شاه صفوی صادر می‌شد و مضمون آن بیشتر مربوط به امور جاری و تصمیمات مربوط به امور مالی است. پروانچه، جهت انتصاب افراد به مشاغل در مجموعۀ آستان قدس و تعیین حقوق آن‌ها و پرداخت مواجب به نظامیان حکومتی و نیز پرداخت وظیفه به وظیفه‌بگیران و بازماندگان آن‌ها صادر می‌شد و متصدیان آستان قدس ملزم به رعایت مفاد آن بودند. پروانچه‌های موجود، نسخۀ اصلی نیست؛ بلکه سواد یا صورتی از اسناد است. علت این است که پروانچه‌های یاد شده در دستگاه سلطنتی صادر می‌شد، سواد یا رونوشت آن برابر اصل می‌شد و به آستان قدس ارسال می‌گشت. همین رونوشت، اساس گماردن افراد به شغلی و پرداخت حقوق به آن‌ها در مجموعۀ آستان قدس بود. از سال 1120 ق. پروانچه‌ای موجود نیست و به نظر می‌رسد از این زمان به بعد پروانچه جای خود را به «رقم» می‌دهد. این روند، در دورۀ افشاریه نیز ادامه می‌یابد و پروانچه به عنوان نوعی شیوۀ دستوری منسوخ می‌شود.