فرمانگذاری خالصجات در اصفهان در دوره ناصرالدین شاه (تبدیل زمین‌های دولتی به زمین‌های اربابی، به طور مشروط)

Abstract

اعطای امتیازات به خارجیان و ایرانیان، از ویژگی‌های اقتصادی دوره ناصرالدین شاه می‌باشد. او، پس از شکست در اعطای امتیازات به خارجیان و مسدود‌شدن راه‌های کسب درآمد برای خزانه‌اش، اقدام به فروش خالصجات به طبقات ممتاز و اشرافی جامعه کرد. شاید طبق تاکیدات شاه، هدف از اعطای خالصجات، بهکرد وضع کشاورزی و ترقی کشور بوده است، اما دست‌اندرکاران محلی اقتصاد ایران، باعث شدند تا شرایط به نفع آنان رقم بخورد. اصفهان، پایتخت صفویان از لحاظ زمین‌های خالصه، منبعی سرشار برای اصلاحات کشاورزی به شمار می‌آمد و درآمد آن، نقش بسزایی در نظام دیوانی اصفهان داشت. به همین دلیل این خالصجات برای دولت، متولیان امور دیوانی و متقاضیان خرید، درآمد هنگفتی داشت که باعث شد بر سر واگذاری خالصجات، میان رجال دیوانی و محلی مدت‌ها نزاع روی دهد و در نتیجه، مالکیت در اصفهان دچار آشفتگی شود.