تغییر مفهوم انسان در شناخت‌‌شناسی جغرافیدانان و تأثیر آن در تعامل با محیط

Abstract

مسئله شناخت در جغرافیا به سه حوزه انسان، طبیعت و نوع ارتباط بین آنها معطوف است، اکنون این پرسش مطرح است با تغییر مفهوم انسان در دوره‌های مختلف، نحوه عملکرد و تعامل جغرافیدانان با محیط نیز دستخوش تغییر شده است؟. بازگشت به گذشته و دانستن تحولات فکری جغرافیدانان می‌تواند سیر تحوّل و تغییر در ایده‌ها و نحوه اندیشیدن امروزی ما در تعامل با محیط را روشن‌تر و به عمق فهم ما از آینده کمک کند. سیر تحول تاریخی اندیشه جغرافیدانان نظریه‌پرداز، نشان می‌دهد که نگاه آنها به انسان دائما در تغییر بوده و سیری متفاوت از یک موجود «تاریخی» به پدیده‌ای «اجتماعی»، «چند‌ساحتی»، «مینوی» و «تراریخت» داشته است. این تفاوت‌ها نه تنها در برداشت‌های نظری که در روش و نوع تحلیل آنها نیز منعکس است. اکنون این پرسش بنیادی را می‌توان مطرح ساخت که این تفاوت‌ها بر نوع تجربه عملی جغرافیدانان در برابر محیط هم تاثیرگذار بوده است و در مواجه آنها با محیط تغییرات راهبردی خاصی بدنبال داشته است؟. به سخن دیگر تغییر مفهوم انسان در تجربه‌ی ذهنی جغرافیدانان در عملکرد و مواجهه آنها با «محیط» نیز تاثیرگذار بوده است؟ این پژوهش که با روش پدیدارشناسی (تحلیل متون جغرافیـــــــایی) در شش دوره تاریخی در عصـــر جدید (2020-1900) صورت گرفته بر این نکته تاکید دارد که:<br />- طرز تلقی جغرافیدانان از مفهوم انسان، بنیان فهم آنها در مواجهه با محیط را شکل می‌داده است.<br />- تفاوت در دیدگاههای جغرافیایی که معطوف به تفاوت در مفهوم انسان است نه تنها راهبردهای عملکردی جغرافیدانان در اعصار مختلف را در برابر محیط تعریف می‌کرده است، که تعریف از دانش جغرافیا را نیز تغییر داده است.