الگوی فضایی شاخص‌های فقر اجتماعی و شناسایی عوامل مؤثر بر آن مورد مطالعه: شهر آمل

Abstract

<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> فقر اجتماعی به عنوان یکی از سه مؤلفه اصلی فقر شهری خود مفهومی چند بعدی است که سهم قابل توجهی در شکل گیری مفهوم نهایی فقر دارد، ‌بنابراین تعیین گستره آن اولین گام در برنامه‌ریزی و اجرای سیاست‌‌های محرومیت زدایی در مناطق شهری به شمار می رود. هدف اصلی این تحقیق شناسایی الگوی فضایی فقر اجتماعی و بررسی مهم‌ترین عوامل مؤثر بر آن در شهر آمل است. نوشتار حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ روش توصیفی-تحلیلی به شمار می‌رود. داده‌های مورد استفاده از بلوک‌های آماری سال 1390 مرکز آمار به دست آمده است و برای استخراج و طبقه‌بندی داده‌ها از نرم‌افزارهای GIS، GeoDa، SPSS و Excel استفاده شده است. در این پژوهش از 16 شاخص مرتبط با فقر اجتماعی و روش‌های تحلیل‌فضایی همچون تحلیل لکه‌های داغ، تحلیل عاملی، موران و LISA استفاده شده است. نتایج حاصل از تحلیل لکه‌های داغ نشان داد حاشیه‌های غربی و قسمت های هم جوار با رودخانه هراز در مناطق شمالی و جنوبی شهر، از‌جمله مهمترین پهنه‌های این نوع فقر در شهر آمل می باشند، به طوری که در حدود 13 درصد از مساحت (57/267 هکتار) و 16 درصد از جمعیت شهر (34278 نفر) را در بر گرفته است. نتایج حاصل از تحلیل عاملی نشان می دهد که بر اساس شانزده متغیر اولیه فقط 4 مؤلفه ای که دارای بیشترین همبستگی با یکدیگر بودند تشکیل خوشه داده اند. این چهار مؤلفه که 05/76 درصد از واریانس موجود در داده‌های اولیه را تبیین می‌کنند، عبارتند از: فعالیت و مالکیت، بار‌تکفل، بی‌سوادی و از‌کارافتادگی و بیکاری. همچنین یافته های برآمده از آماره LISA نیز با تأیید نتایج قبلی بزرگترین خوشه فقر را در مناطق غربی شهر به ویژه در محلات شماره 3، 4، 5 و 7 نشان می‌دهد.