آمایش ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی مناطق مرزی جنوب شرق کشور و راهبردهای توسعه‌ی آن مطالعه‌ی موردی: استان سیستان و بلوچستان

Abstract

مرزهای ایران به عنوان گلوگاه‌های ارتباطی، با دارا بودن ظرفیت­های ژئوپلیتیک فوق­العاده اقتصادی، امنیتی، دسترسی، ارتباطات منطقه‌ای و بین‌‌المللی واجد کارکردهای تولیدکننده­ی قدرت در کشور می‌باشند. عدم توسعه‌یافتگی و وجود شکاف رفاهی میان شهرهای مرزی با شهرهای مرکزی که نوعی حاشیه و متن را ایجاد کرده است، بر ضرورت آمایش سرزمینی این مناطق می‌افزاید. در این راستا، هدف از این پژوهش، بررسی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر شرایط ژئواکونومیکی و ژئوپلیتیکی مناطق مرزی جنوب شرق کشور و تأثیرات آنها بر آمایش و توسعه‌ی سرزمین است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و حجم نمونه 85 نفر از کارشناسان و متخصصان بر اساس روش نمونه‌گیری تصادفی و سیستماتیک بوده و شاخص‌های بررسی مؤلفه‌های ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی استان، 22 شاخص اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بوده است. بر اساس نتایج حاصل از مدل تحلیل مسیر، متغیّرهای ژئواکونومیک با میزان 764/0 دارای بیشترین تأثیرات در کاهش دوگانگی منطقه­ای و کاهش شکاف مرکز- پیرامون بوده‌اند؛ اما متغیّرهای ژئوپلیتیک قومی­- مذهبی با میزان 538/0- دارای اثر منفی و کاهنده بر آمایش استان بوده‌ است که بیشترین تأثیر آنها نیز از طریق تأثیرات مستقیم می‌باشد. در عین حال گسترش تنش­های قومی که همواره به علت تحریکات قدرت‌های فرامنطقه­ای و تحت تأثیر عوامل نزدیکی با مرز و متأثر از آن سوی مرزها است، منجر به ایجاد ناامنی در منطقه شده و این عوامل تمام فرصت‌های موجود در منطقه در زمینه‌ی توسعه‌ی اقتصادی را از بین می‌برد که در این راستا راهبردهایی جهت آمایش و توسعه‌ی مطلوب سرزمینی در این منطقه در متن اصلی مقاله ارائه شده است.