بررسی نقش ناهمواری‌ها در شکل‌گیری خرده‌نواحی اقلیمی استان کهگیلویه و بویر احمد

Abstract

استان کهگیلویه و بویر احمد به دلیل استقرار در پیشانی رشته‌کوه زاگرس میانی با نوع خاص آرایش کوهستانی موسوم به ناهمواری ژورایی، شامل تاقدیس‌ها و ناودیس‌های متوالی که به صورت دشت‌ها و کوهستان‌های موازی تجلی یافته و به آرامی از غرب به شرق بر ارتفاع آن افزوده می‌گردد، تنوع ارتفاعی چهار هزار متری را در منطقه به وجود آورده است. قدر مسلم چنین تنوع ارتفاعی، سبب شکل‌گیری خرده نواحی اقلیمی در دل کوهستان‌های این منطقه شده است. لذا تفکیک مکانی و شناسایی ویژگی‌های خرده نواحی اقلیمی به منظور آشکارسازی توان‌های اقلیمی هر یک از خرده نواحی استان و انطباق آن با پیکربندی ناهمواری‌ها، از اهداف اصلی این پژوهش است. برای دست‌یابی به اهداف یاد شده، داده‌های متوسط سالانه 36 عنصر اقلیمی مربوط به 15 ایستگاه همدید در داخل و اطراف استان کهگیلویه و بویراحمد، از پایگاه داده‌های سازمان هواشناسی کشور استخراج گردید. آرایه‌ی داده‌ها به حالت R (مکان- متغیّر) آرایش داده شد. سپس توری با ابعاد یاخته 5×5 کیلومتر بر روی نقشه استان گسترانیده شد و به کمک روش میان‌یابی کریجینگ مقادیر هر یک از متغیّر‌ها بر روی گره‌گاه‌های این تور برآورد گردید. بطوری‌که 623 یاخته مرز استان را در برمی‌گرفت. برای حذف بٌعد داده‌ها، آرایه‌ی مذکور در معرض فرایند استانداردسازی قرار گرفت. سپس تحلیل مؤلفه‌ی اصلی با روش همبستگی بر روی آرایه پهنه‌ای عناصر اقلیمی (36×623) انجام گرفت. و در نهایت 5 مؤلفه‌ی اصلی شناسایی شد. در مرحله‌ی بعد یک تحلیل خوشه‌ای پایگانی انباشتی بر روی آرایه نمرات 5 مؤلفه‌ی اصلی، انجام شد و استان کهگیلویه به هفت خرده ناحیه‌ی اقلیمی متنوع تفکیک گردید. تفاوت خرده نواحی به لحاظ دمایی، بارشی، رطوبتی و سایر پدیده‌های جوی چون روزهای بارشی، برفی، تندری، یخبندان، غباری، آرامش جوی و سرعت باد چشمگیر است. در این میان بیشترین تضاد و تباین بین خرده ناحیه‌ی اقلیمی یاسوج و بی‌بی حکیمه دیده می‌شود. ناحیه‌ی یاسوج از دمایی معتدل، اقلیمی پربارش و نسبتاً مرطوب، هوایی آرام، کم باد و کم غبار برخوردار است. درحالی‌که ناحیه‌ی بی‌بی حکیمه با اقلیمی گرم، هوایی مرطوب و شرجی، بارش‌های سنگین، رگباری و سیل‌آسا، روزهای بارشی کمتر و توزیع نایکنواخت بارش، هوایی نسبتاً ناآرام، بادی و غباری، شرایط اقلیمی نسبتاً خشن و نامطلوبی را در بین سایر نواحی اقلیمی استان، دارا می‌باشد.