بررسی نحوه‌ی تأثیر سد سهند بر تغییرمورفولوژی بستر جریان رودخانه‌ی قرنقو، بر ویژگی‌های فرسایشی و رسوب‌زایی آن مطالعه موردی؛ حوضه‌ قرنقوچای، دامنه‌های شرقی کوهستان سهند (شمال غرب ایران)

Abstract

<strong>رودخانه­ها ازاشکال پویای چشم اندازهای طبیعی هستند که در رابطه با تغییر درکنترل کننده­های محیطی و دستکاری­های انسانی در سیستم­های طبیعی، در طی مقاطع زمانی و مکانی مختلف، تغییرات متفاوتی از خود نشان می­دهند.ابعاد و گستره­ی طولی این تغییرات در طول مسیر رودخانه­ها، نحوه­ی عکس­العمل شاخاب­ها به رخدادها،نوع تغییرات در مقطع عرضی بستراصلی و همچنین نحوه­ی­ تغییرات در سطوح شیب­های حوضه­های نیمه­خشک، از دیدگاه هیدرولوژیکی و ژئومورفولوژیکی، بسیار مهم است. احداث سدها در مسیر رودخانه­ها در بروز این تغییرات، نقش اولیه ایفا می­کند. این ساختارهای دست­ساز انسان، علی­رغم مزایایی که در تنظیم جریان رودخانه­ها و کاهش در بزرگی و فرکانس وقوع سیلاب­ها و... دارند، سبب ایجاد رژیم­های مصنوعی از جریان آب در پایآب­های رودخانه­ها شده و در مسیر انتقال رسوبات از سرآب­ها، آشفتگی­هایی ایجاد می­کنند. این آشفتگی­ها و تغییرات رخ داده، در واقع تلاش رودخانه­ها برای رسیدن به تعادل مجدد در مسیر جریان آب­ها است. برای بررسی تأثیر احداث سدها در ایجاد تغییرات در پایآب­ها و سرآب­های رودخانه­های جاری در نواحی نیمه­خشک، حوضه قرنقو، واقع در دامنه­های شرقی سهند انتخاب شده و در این حوضه، شدت فرسایش، میزان رسوب­دهی بخش­های مختلف آن، با استفاده از روش­های آماری ارزیابی و با بهره­گیری از امکانات سیستم اطلاعات جغرافیایی، محدوده­های حساس تعیین و پهنه بندی گردیده و درنهایت نقشه­های مربوطه ترسیم شده است. این نقشه­ها نشان می­دهند که بخش­های بالادست حوضه از نظر شدت فرسایش، در وضعیت نسبتاً بحرانی قرار دارند و فعالیت فرآیندهای مختلف فرسایشی و وقوع لغزش­های نسبتاً بزرگ در کناره دره­ها و درنزدیکی سد سهند، رسوبات زیادی را وارد آبراهه­ها می­کنند که بعد از آبگیری سد، این رسوبات در پشت سد نهشته خواهند شد. با عنایت به وضع موجود از نظر فعالیت فرآیندهای فرسایشی، پیش­بینی­های صورت گرفته، حاکی از بروز تغییرات عمده در مقطع عرضی، طولی بسترجریان و همچنین در میزان و مکان رسوب­گذاری و کندوکاری، بعد از احداث سد سهند است.</strong>