تحلیل ژئومورفولوژیکی روند پیشروی تپه¬های ماسه¬ای شرق دشت سیستان در خشکسالی¬های اخیر

Abstract

دشت سیستان که در شرق ایران قرار دارد، از اقلیمی خشک و نامساعد برخوردار است و طوفان­های شن و ماسه و حرکت تپه­های ماسه­ای از عوامل تهدیدکننده­ی آن محسوب می­شوند. وقوع خشکسالی در منطقه­ی سیستان و به تبع آن کاهش پوشش گیاهی و خشک شدن دریاچه هامون و همچنین وجود بادهای 120 روزه، شرایط مناسبی جهت فرسایش بادی و وقوع طوفان­های گرد و خاک فراهم آورده­اند. این عوامل سبب شده­اند تا حرکت شن­های روان در منطقه با سرعت زیادی انجام گیرد و تپه­های ماسه­ای فراوانی بر جای گذاشته شود. در محاسبات میدانی، ابتدا منطقه کفتارگی به عنوان نمونه­ای از کل منطقه­ی مورد مطالعه انتخاب و سپس 6 تپه برخان به عنوان شاخص در نظر گرفته شد و میزان حرکت این تپه­ها در طی 3 ماه محاسبه و در جدولی تنظیم گردید. نتایج حاصل از مطالعات میدانی نشان داد که باد غالب با سرعت زیاد در منطقه سبب حرکت شدید تپه­های ماسه­ای شده و با حرکت سریع خود بر روی اراضی کشاورزی، آبادی­ها، جاده­ها، کانال­های آبیاری، تأسیسات... باعث بروز خسارات فراوانی به این مراکز می­شوند. بعد از بررسی میزان حرکت تپه­های ماسه­ای به پیش­بینی حرکت آنها در چند سال آینده پرداخته شد، به­طوریکه تفسیر تصاویر ماهواره­ای و محاسبات میدانی مشخص نمود، مخازن آبی چاه­نیمه که تنها منبع آب شرب مردم سیستان می­باشد، در چند سال آینده مورد تهدید جدی ماسه­های روان قرار خواهدگرفت و اگر از هجوم ماسه­ها به این مخازن جلوگیری نشود، حیات این منبع آب مهم و بسیار حساس منطقه به خطر خواهد افتاد. در این مقاله سعی بر این خواهد بود که با توجه به خشکسالی­های اخیر، ابتدا نقش انکارناپذیر بادهای 120 روزه سیستان در ایجاد طوفان­های شن و ماسه مورد بررسی قرار گیرد و سپس از طریق محاسبات آماری نسبت به تعیین مدل ­ریاضی بین پارامترهای ژئومورفیک اقدام گردد و در نهایت بااستفاده از تصاویرماهواره­ای،نقشه­های توپوگرافی و محاسبات میدانی به پیش­بینی روند پیشروی تپه­های ماسه­ای و خسارات وارده در منطقه پرداخته شود.