تکتونیک نمکی و آثار ژئومورفولوژیکی آن در آذربایجان مطالعه¬ی موردی: گنبدهای نمکی شمال غرب تبریز

Abstract

یکی از پدیده­های جالب ژئومورفولوژی در چشم­انداز بعضی از مناطق گنبدهای نمکی است. این پدیده در بخش­های مختلف ایران از جمله در زاگرس جنوبی، قم، سمنان و آذربایجان وجود دارد. گنبدهای نمکی آذربایجان حاصل بالاآمدن موادتبخیری نئوژن تحت عنوان سازندهای قم خصوصاً سازند قرمزفوقانی (میوسن) است. این گنبدها از لحاظ عمق، کم­عمق و از لحاظ وسعت متوسط تا کوچک هستند. در تشکیل گنبدهای نمکی آذربایجان علاوه بر اختلاف چگالی سنگ نمک با سنگ­های درونگیر، عواملی مثل تکتونیک، ولکانیسم و آب­های تحت­فشار مؤثربوده و صعود نمک را تسهیل کرده­اند. گنبدهای نمکی آذربایجان را می­توان از نظر توزیع جغرافیایی به چهار منطقه(میانه، نوار شمال تبریز، میشوغربی و خاروانا ) تقسیم کرد که در بین آنها نوار شمالی تبریز از نظر وسعت، تعداد و اندازه­ی گنبدها و همچنین آثار ژئومورفولوژیکی و زیست­محیطی اهمیت بیشتری دارد. در بررسی حاضر سعی شده به تشریح ویژگی­ها و آثار ژئومورفولوژیکی بخشی از این گنبدها پرداخته شود. این نوار در شمال غرب تبریز و شمال شرق مورو (جنوب حوضه­ی سنخ­چای) باریک­تر شده ولی در عوض تراکم گنبدها بیشتر می­باشد. تکتونیک­نمکی در این منطقه پدیده­ها و آثار مختلف ژئومورفولوژیکی را به­وجود آورده که شامل بالا آمدن نمک به شکل گنبدهای نمکی آشکار، گنبدهای نمکی مدفون به صورت تپه­های مدور، بوتونیر، سینک حول، حرکات توده­ای، شیارها و تیغه­های انحلالی، گوی­های گلی و کفه­های نمکی، پوسته­ها، بسترها و آبشارهای نمکی می­باشد.