زمین‌شیمی و خاستگاه خاک صنعتی کانسار فلدسپار بیداخوید (زون گسلی دهشیر) با استفاده از داده‌های عناصر کمیاب و ایزوتوپ‌های پایدار

Abstract

معدن فلدسپار بیداخوید در جنوب‌غرب شیرکوه یزد، در 70 کیلومتری شهر یزد قرار گرفته است. این منطقه از نظر موقعیت زمین‏شناسی، در زون ایران مرکزی و بخشی از کمربند آتشفشانی ارومیه- دختر قرار دارد. معدن فلدسپار بیداخوید به شکل ذخیره آبرفتی کواترنری در همبری گسلی سنگ‏های گرانیتی شیرکوه با آهک‏های سازند جمال (پرمین) واقع است. هم‌اکنون خروج گازهای گوگردی از این زون گسلی فعال، مشاهده می‏شود. آرن‏ها و ماسه‌سنگ‏های تحکیم‌نیافته، سنگ‌های اصلی معدن را تشکیل می‏دهد. بیشتر رسوبات این معدن در رده‌بندی فولک در محدوده کوارتزآرنیت و آرکوز قرار می‏گیرد. براساس مطالعات پراش پرتو X، کانی‏های اصلی سازنده این ماسه‌سنگ‏ها شامل کوارتز، آلبیت، مسکوویت، ایلیت و ارتوکلاز ‏است. گردشدگی و جورشدگی ضعیف در دانه‏ها نشانگر نزدیک‌بودن این رسوبات به سنگ منشا است. با توجه به شواهد صحرایی، مطالعات سنگ‌نگاری و مقایسه ترکیب کانی‏شناسی رسوبات با گرانیت شیرکوه، به نظر می‏رسد باتولیت گرانیتی شیرکوه، نقش مهمی در تشکیل کانسار بیداخوید داشته است. این رسوبات که به‌عنوان خاک صنعتی ارزش اقتصادی دارند؛ از دیدگاه محیط زمین‌ساختی در محدوده مرتبط با زون فرورانش قرار می‏گیرند. الگوی بهنجار‌شده تغییرات عناصر خاکی کمیاب نمونه‌های رسوب و گرانیت‌ها، نشان‌دهنده غنی‌شدگی شدید در LREE‌ها و تهی‌شدگی در HREE ‏است، الگوی این تغییرات مشابه نمونه‏های گرانیت‏های میزبان ‏است که نشان‌دهنده هم‌منشا بودن رسوبات و سنگ مادر ‏است. مقادیر حاصل از ایزوتوپ‏های پایدار O¹⁸ و D در رسوبات منطقه بیداخوید به ترتیب (O¹⁸δ) از ‰ 3.34- تا‰ 7.6- و (Dδ) از ‰48.34- تا ‰ 75.4- متغیر است‏ که نقش بیشتر آب‌های زیرزمینی در دگرسان‌کردن سنگ میزبان نفوذی و ایجاد این رسوبات را نشان می‏دهد.