ترکیب شیمیایی گازهای خروجی و فعالیت های پساآتشفشانی تفتان، جنوب شرق ایران

Abstract

آتشفشان تفتان واقع در جنوب شرقی ایران، روزانه مقدار قابل توجهی از گازهای آتشفشانی را در طول فعالیت‌های دودخانی (فومرولی) خود آزاد می‌کند. فعالیت‌های پساآتشفشانی در تفتان بسیار شدید است و به سه شکل دودخانی، سولفاتاری و چشمه‌های آب گرم دیده می‌شود. دودخان‌ها و سولفاتارها در مجموع گازهای خروجی از دهانه تفتان را شامل می‌شوند که درجه حرارت بالایی دارند. فعالیت‌های دودخانی باعث دگرسانی گدازه‌های قدیمی و سنگ‌های آذراواری نیز شده است. ترکیب شیمیایی آب در چشمه‌های خروجی از این آتشفشان متأثر از این گازها است و عامل اصلی آلودگی در آنها نیز به‌شمار می‌رود. گوگرد رایج‌ترین عنصر در گازهای دودخانی است و غلظت آن در یک نمونه‌ تجزیه شیمیایی شده برابر با 860 میلی‌گرم بر لیتر است. pH شدیداً اسیدی (65/1) در گازهای خروجی از آتشفشان تفتان، ناشی از وجود اسید سولفوریک در این گازهاست. حضور اسید سولفوریک در گازهای آتشفشانی حاکی از وجود فوگاسیته‌ بالای اکسیژن در اتاق ماگمایی تفتان است که هورنبلندهای اوپاسیتی شده در ایگنیمبریت‌ها، داسیت‌ها، آندزیت‌ها و توف‌ها این موضوع را تایید می‌کند. غلظت نسبتاً بالای بور در گازهای خروجی از آتشفشان تفتان نشان‌دهنده حضور یک سیستم زمین‌گرمایی نسبتاً جوان در منطقه است. علاوه بر این گازهای ماگمایی تفتان حاوی 672/0 میلی‌گرم بر لیتر ارسنیک می‌باشند. بررسی نمودار Eh-pH برای عناصر گوگرد و ارسنیک مشخص می‌کند که آنیون HSO₄^- وAs (III) به ترتیب فراوان‌ترین گونه‌ این دو عنصر در گازهای خروجی از تفتان است. As (III) خطرناک‌ترین گونه‌ ارسنیک از لحاظ زیست‌محیطی است.