توان های اقلیمی ایران برای کشت سویا

Abstract

بررسی شرایط محیطی به­ویژه شرایط اقلیمی محصولات زراعی از جمله سویا که ارزش غذایی و اقتصادی فراوانی برای کشور دارد از اهمیت بالایی برخوردار است. در همین راستا برای تعیین توان اقلیمی کشت سویا در ایران، محدوده­های نهایی که دارای حداقل­های اقلیمی مورد نیاز کشت این گیاه هستند، مشخص شد. با انتخاب یک دوره آماری 20 ساله از سال 1989 تا 2008 و ترسیم نقشه هم بارش ایران بر مبنای تمام ایستگاه­های موجود کشور که بالای 20 سال داده های روزانه کاملی داشتند، سه محدوده دارای بارش سالانه بیش از 500 میلی­متر در شمال، غرب و جنوب غرب مشخص گردید. برای افزایش دقت کار، با ایجاد ایستگاه­های مجازی بر اساس آستانه دماهای حداقل و حداکثر روزانه، نقاط خارج از محدوده حذف و محدوده­های داخلی هر کدام از نواحی مناسب، جهت توان­سنجی نهایی مورد تأیید قرار گرفتند. با استفاده از نرم­افزار CGMS داده­های دمای حداقل، حداکثر، فشار بخار، ساعات آفتابی و باد، برآورد شدند و برای برآورد بارش از روش زمین آمار اسپلاین کاملاً منظم (CRS) و هم­چنین جهت تخمین درصد رطوبت نسبی از روش اسپلاین منظم (SR) استفاده شد. در مرحله بعدی میانگین میزان کاهش بازدهی گیاه سویا در شرایط دیم با استفاده از نرم­افزار CROPWAT تعیین شد. در ادامه کار، میزان ارزش سه لایه بارش، رطوبت نسبی و دمای حداکثر تبیین و با بهره­گیری از روش AHP­، میزان وزن هر لایه تعیین و بر هم منطبق شدند. یافته­های این پژوهش نشان داد که نواحی غرب و جنوب غرب با درصد کاهش بازدهی بیش از 50 درصد به لحاظ استعداد کشت دیم سویا دارای شرایط ضعیف تا متوسط هستند ولی نیمه غربی ناحیه شمالی کشور، به­عنوان منطقه مستعد کشت سویا می­تواند در نظر گرفته شود. محاسبات نشان داد که کسری بازدهی این پهنه کم­تر از 10 درصد بوده و از این نظر استعداد خوبی برای کشت سویا به­صورت دیم دارد. هم­چنین معلوم شد که برای شروع کشت محصول سویا به­صورت دیم در همه پهنه­ها، اردیبهشت ماه نسبت به ماه­های دیگر مناسب­تر است.