ارائه الگوی اصلاحی- تکمیلی برنامه‌های آبخیزداری به منظور کاهش رسوب‌دهی در حوزه آبخیز هفتان تفرش

Abstract

<strong>چکیده</strong> فرسایش خاک در حوزه­های آبخیز باعث تضعیف پوشش اراضی و کاهش کمیت و کیفیت منابع آبی می­شود. بنابراین ضرورت دارد که با شناسایی منابع تولید رسوب در مقیاس سطحی (دامنه) و خطی (آبراهه و رودخانه)، نوع و حجم عملیات آبخیزداری اصلاحی- تکمیلی به منظور کاهش فرسایش و رسوب­دهی در مکان­های بحران­زا مشخص شود. هدف از تحقیق حاضر نیز ارزیابی توزیع مکانی برنامه­های آبخیزداری اجرایی سال­های 74-1371 در حوزه آبخیز هفتان تفرش به منظور ارائه الگوی اصلاحی- تکمیلی این برنامه­ها است. بدین منظور امتیاز عامل­های مدل تجربی MPSIAC به کمک GIS برای شرایط قبل و بعد از عملیات آبخیزداری تعیین شد. سپس با مقایسه تغییر امتیاز عامل­ها، اثرگذارترین برنامه­های آبخیزداری مشخص گردید. همچنین با مقایسه تغییر مساحت کلاس­های درجه رسوب­دهی، ارزیابی از توزیع مکانی عملیات آبخیزداری انجام شد تا با تعیین نقاط ضعف پروژه، عملیات اصلاحی- تکمیلی پیشنهاد شود. نتایج تحقیق نشان داد امتیاز عامل فرسایش رودخانه­ای با 8/30 درصد، بیشترین تأثیر را در کاهش 1/4 درصدی رسوب­دهی داشته است. همچنین از مساحت کلاس درجه رسوب­دهی 75-50، مقدار 4/8 درصد کم شده است که عمدتاً این شدت رسوبدهی مربوط به اراضی بالادست حوضه است. با توجه به معنی­دار بودن تغییرات رسوب­دهی زیرحوضه­ها در سطح 05/0، نتایج حاکی از کارا بودن برنامه­های آبخیزداری در کاهش رسوب­دهی است. به منظور مدیریت منابع آب و خاک و اثرگذاری بیشتر برنامه های آبخیزداری در کاهش فرسایش و رسوب حوزه آبخیز هفتان، الگوی اصلاحی- تکمیلی برنامه­ها شامل بانکت توأم با بادامکاری در دامنه­های بحرانی، بذرپاشی و کپه کاری در دامنه­های با شیب تند و عمق کم خاک، تقویت پوشش گیاهی دامنه­های مارنی و همچنین پایدارسازی کناره رودخانه­ پیشنهاد می­شود.