مدل سازی برآورد منطقه ای رسوب معلق در حوضه آبریز دره رود اردبیل

Abstract

بار معلق رودخانه شامل مواد معدنی و آلی است که در جریان رود به ویژه جریان‌های آشفته، پخش شده و بدون تماس با بستر تا مسافت‌های زیادی جابجا می‌شود. مواد معدنی مشخصا شامل ذراتی در اندازه ی رس تا دانه‌های ماسه است. بار معلق برحسب غلظت، دبی (جریان جرم رسوب در هر واحد زمانی) که تحت عنوان" بار" از آن یاد می‌شود و نیز پراکنش اندازه ذرات (نسبت بار به ذراتی با اندازه ای مشخص) تعیین می‌گردد. ذرات رسی_سیلتی(غالبا به بار شسته معروف هستند) تا حد زیادی براثرفرایند‌های فرسایشی خارج از مجرای رود خانه شکل می‌گیرند، به آسانی به حالت معلق در آمده و پس از ترکیب با جریان آب تا مسافت‌های طولانی به صورت معلق جابه جا می‌شوند حوضه ی آبریز رودخانه ی دره رود به عنوان یکی از زیر حوضه‌های رود خانه ی ارس، بخشی از شبکه‌های زهکشی ارتفاعات شمال باختری ایران را در محدوده استان‌های آذربایجان شرقی و اردبیل با حجم بالای رسوب به سمت دریای خزر تخلیه می‌نماید. جریانهای سطحی این حوضه مواد حاصل از تخریب وفرسایش را به اشکال مختلف به سمت سطح اساس حمل می کند که بخشی از آنها شامل نهشته‌های نرم و بافت ریز به صورت رسوبات معلق می باشد. از طرف دیگر وجود سه سد مخزنی یامچی، سقزچی و سبلان در سطح حوضه لزوم مطالعه وشناخت توان رسوب زایی و فرسایش پذیری این حوضه را با رویکرد بالا بردن عمر مفید سدهای یاد شده، دو چندان می‌نماید. عدم وجود ایستگاه‌های هیدرو متری و نمونه برداری غلظت مواد رسوبی در همه زیر حوضه‌ها و لزوم براورد رسوب در حوضه‌های فاقد امار از مسائل پیش رو است. بر همین اساس بر آورد میزان همبستگی رسوب و دبی درحوضه دره رود و زیر حوضه‌های آن و هم چنین برآورد میزان رسوبات بارمعلق برای حوضه‌های فاقد آمار براساس معادلات منطقه ای حاصله ازنتیجه تحقیق ودست یابی به معادله ی منطقه ای رسوب از اهداف اصلی پژوهش حاضر است برای این منظور داده‌ها واطلاعات مربوط به دبی ورسوب 31 ایستگاه هیدرومتری واقع درحوضه تجزیه وتحلیل گردیده است. مقدار رسوب بارمعلق برآورد شده برای حوضه 7/8 میلیون تن درسال بوده ومیزان دبی ویژه رسوب 624 تن درسال درکیلومتر مربع است. خروجی مدل معادلات منطقه ای برآورد رسوب برای حوضه دره رود و زیر حوضه‌های رودخانه‌های قره سو و اهر چای براساس سطح حوضه، طول آبراهه، شیب متوسط حوضه ودبی ویژه رسوب ارائه شده است. بر اساس روابط حاصله همبستگی مقدار رسوب با شیب حوضه معکوس می‌باشد.همچنین با توجه به محاسبه‌های صورت گرفته در خصوص بار معلق عبوری در ایستگاه‌های هیدرومتری در یک دوره ی سی ساله (که با دبی رود خانه همبستگی معنی داری را نشان می‌دهد ) ومحاسبه ی متوسط بار معلق در نقاط مذکور ,همبستگی معنی داری بین مورفومتری زیر حوضه‌های رود خانه دره رود و میزان رسوبات وجود دارد یافته ی اصلی دیگر نیز معادله ی نهائی برآورد رسوب معلق براساس پارامترهای مورفومتری حوضه برای حوضه‌هایبا مساحت کمتر از 500کیلومتر مربع وبیشتر از 500کیلومتر مربع ارائه شده است. واژه‌های کلیدی: ایستگاه هیدرومتری، حوضه دره رود، بارمعلق، دبی ویژه رسوب، مورفومتری حوضه، همبستگی نمائی