نگرشی نو بر تکامل ژئومورفولوژیک چاله زمین ساختی اردبیل با رویکرد آمایش سرزمین

Abstract

چکیده در منتها‌الیه ضلع خاوری فلات آذربایجان و در بطن توده‌های کوهستانی تالش، سبلان و بزغوش چاله زمین ساختی هموار و مرتفعی با عنوان «دشت اردبیل» جای گزیده، که از ویژگی‌های مورفولوژیک منحصر به فردی برخوردار است. فرو افتادگی این چاله و سد شدگی آن به وسیله گدازه‌های آتشفشانی سبلان و تخلیه روان آب‌های جاری در سطح دامنه‌های کوهستانی به سمت آن باعث گردیده که در طول کواترنر به عنوان یکی از چندین دریاچه بارانی فلات آذربایجان تبدیل گردد. با توجه به اختلاف ارتفاع مکانی زیاد دشت با کوهستان‌های پیرامونی و تأثیر‌پذیری منطقه از تحولات محیطی بویژه تغییرات آب و هوایی کواترنر و فعالیت‌های آتشفشانی سبلان، پدیده‌ها و اشکال متعددی، از قبیل نهشته‌های دریاچه‌ای، جریان‌های گلی آتشفشانی یا لاهار و مخروط افکنه‌ها در فصل مشترک دشت و کوهستان‌های مجاور پدید آمده که به طور متوالی و دوره‌ای بر روی همدیگر قرار گرفته‌اند. بعد از تثبیت این وضعیت اشکال جدیدی در داخل اشکال قدیمیتر به وجود آمده، که عمده‌ترین آنها دره‌های رودخانه‌ای و پادگانه‌های آبرفتی است. شناسایی این اشکال و تعیین سهم آن‌ها در امر برنامه‌ریزی و آمایش سرزمین هدف اصلی مطالعه حاضر است. اساس این پژوهش بر پایه مطالعات و مشاهدات میدانی بوده، در آن از نقشه‌های توپوگرافی 50000: 1 ، 250000: 1 و زمین‌شناسی 100000: 1 و 250000: 1، عکس‌های هوایی 55000: 1 سال 1334 و همچنین تصویر ماهواره‌ای 250000: 1 و برای تهیه نقشه‌های موجود در متن پژوهش نیز از نرم‌افزار GIS استفاده شده است.