ارزیابی آسیب پذیری سیمای سرزمین ناشی از شبکه جاده‌ای در استان لرستان

Abstract

جاده­ها نقش مهمّی در آسیب­پذیری بوم­سازگان­های طبیعی و پایداری آن­ها دارند. هدف از پژوهش حاضر ارائة روش نظام­مند برای ارزیابی آسیب‌پذیری بوم­شناختی به­منظور استفاده در فرایند مکان­یابی و ارزیابی آثار محیط­زیستی جاده­ها است. در نوشتار پیش رو فرایند ارزیابی آسیب­پذیری شامل پنج مرحلة تعیین شاخص­های ابعاد آسیب­پذیری، محاسبه و نقشه­سازی شاخص­ها، استانداردسازی شاخص­ها، تعیین آسیب­پذیری و تحلیل آسیب­پذیری بوم­شناختی است. استان لرستان به­دلیل دارابودن شرایط خاص بوم­شناختی و وجود شبکة جاده­ای مهم در انتقال کالا و مسافر به­منزلة منطقة مورد بررسی انتخاب شد. برای کمّی­سازی سه بُعد آسیب‌پذیری بوم­شناختی شامل حسّاسیت، درمعرض تنش­بودن و ظرفیت سازگاری از شاخص‌های خردشدگی سیمای سرزمین ناشی از جاده، بُعد فراکتال، همسایگی سکونت­گاهی، صدای جاده، فرسایش، شاخص موقعیّت جغرافیایی، شاخص اتّصالات سیمای سرزمین و درجة غالبیت استفاده شده است. نتایج حاصل نشان داد که بیشترین میزان استرس ناشی از جاده بر زیست­گاه­های درختزار در محدوده­ای به مساحت 157270 هکتار، وارد می­شود؛ همچنین مناطق با حسّاسیت بالا در حدود 795132 هکتار (1/28%) از سطح استان را به خود اختصاص می­دهند؛ افزون براین، نتایج مدل آسیب­پذیری نشان داد که از کلّ منطقة مورد بررسی مناطق با آسیب‌پذیری خیلی­ پایین، پایین، متوسّط، بالا و خیلی­بالا به­ترتیب 5/2%، 52%، 1/42%، 1/3% و 3/0% از سطح استان را به خود اختصاص می­دهند. براساس این، حدود نیمی از منطقة مورد مطالعه در پژوهش حاضر از شدّت آسیب پذیری متوسّط به بالا برخوردار است که این امر اهمّیت پژوهش درزمینة ارزیابی آسیب‌پذیری بوم­شناختی در بررسی­های محیط­زیستی طرح­ها و پروژه‌های توسعه­ای را ضروری می­سازد.