تحلیل مورفوتکتونیک کالدرای سبلان و تأثیر آن بر حوضه‌ها و مخروط‌افکنه‌‌های مربوط به آن‌ها در دامنه‌های شمالی

Abstract

یکی از لندفرم‌های بسیار جالب در چشم‌انداز تودة سبلان، گسل دایره‌ای­شکل کالدرا به قطر 12 کیلومتر است. این گسل، اشکال ژئومورفولوژیکی ازجمله حوضه‌های آبریز و مخروط‌افکنه‌های مربوط به آن‌ها را تحت تأثیر قرار داده است. هدف نوشتار پیش رو تجزیه و تحلیل نقش کالدرای سبلان در تحوّل حوضه‌های رودخانه‌ای و مخروط‌افکنه‌های مربوط به آن‌ها در دامنه‌های شمالی بوده است. چنین تحلیلی می‌تواند، رابطة بین ساختار زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی را در این منطقه تاحدودی روشن سازد. در پژوهش حاضر از شاخص‌های مورفوتکتونیکی، شامل شیب طولی رود (SL)، سینوزیته جبهة کوهستان (SMF)، نسبت پهنای کف درّه به ارتفاع آن (VF) و شاخص تقارن توپوگرافی عرضی (T) استفاده شده است. نقشه­های توپوگرافی 1:25000، نقشه‌های زمین­شناسی 1:100000، مدل رقومی ارتفاعی با قدرت تفکیک 20 متر، تصویر ماهواره‌ای لندست با قدرت تفکیک 30 متر، جی.آی.اس.، اکسل، آرک هیدرو 10 و انوی 8/4 به‌منزلة ابزارهای پژوهش، مورد استفاده قرار گرفته‌اند. برای اطمینان بیشتر از مشاهدات میدانی و شواهد ژئومورفولوژیکی، بهره گرفته شده است. نتایج شاخص‌های مورفوتکتونیکی نشان داد که محدودة کالدرا ازنظر تکتونیکی هنوز فعّال است؛ همچنین، نقشة شبکه‌های‌ آبراهه‌ای مستخرج از مدل رقومی ارتفاعی نشان داد که شکست کالدرا، نقش قابل‌توجّهی در تحوّل حوضه‌ها و مخروط‌افکنه‌ها داشته است. به این صورت که این رخداد، موجب تغییر الگوی شبکه‌های زهکشی از حالت شعاعی به حالت مرکزی و سپس، حالت درختی شده و به­تبع آن، مساحت حوضه‌ها و قدرت جریان رودخانه‌ها افزایش یافته‌ است. درنتیجه، رودخانه‌ها با استفاده از نهشته‌های سست و نرم روانه‌های لاهار، مخروط‌افکنه‌ها را به­شدّت حفر کرده‌اند و تراس‌ها و مخروط‌افکنه‌های قدیمی را برجای گذاشته‌اند.