نقش پُرفشار جنب حارّه، در توزیع مکانی بارش های روزانه‎ی ایران

Abstract

در این پژوهش، آرایش فضایی و الگویِ زمانیِ شدّت پُرفشار جنب حارّه، در تراز میانی وردسپهر با استفاده از داده‌های روزانه‎ی ارتفاع ژئوپتانسیل، در یک دوره‎ی زمانی 55 ساله، شامل 20089 روز از یازدهم دی‌ماه 1329 تا دهم دی‌ماه 1384 بررسی شده است. نخست برای تحلیل آرایش فضایی پُرفشار جنب حارّه و اندرکنش آن با سامانه­های مجاور، میانگین ارتفاع ژئوپتانسیل برای تمام روزهای تقویم خورشیدی محاسبه شد. آنگاه، یک تحلیل خوشه‌ای پایگانی انباشتی به‎روش "پیوند وارد" روی این مقادیر انجام گرفت. بر پایه‎ی این تحلیل، پنج آرایش گردشی در چارچوب دوره­های سرد، گذار و گرم در نیمکره‎ی شمالی شناسایی شدند. برای تحلیل الگوی زمانی شدّت پُرفشار جنب حارّه با انتخاب چارچوب پوش مناسب، میانگین ارتفاع ژئوپتانسیل تراز میانی وردسپهر برای هر یک از روزهای تقویم خورشیدی 1383-1330 محاسبه و استانداردسازی شد. بدین ترتیب، آرایه­ای به ابعاد 1×19724 به‎دست آمد که شامل ناهنجاری‌‌های فاز مثبت و منفی (تشدید و تضعیف پُرفشار جنب حارّه) در هر روز بود. مقایسه‎ی فراوانی روزهای وقوع فاز مثبت با فراوانی روزهای رویداد فاز منفی، در تراز مورد بررسی نشان داد که طیّ نیم قرن گذشته، روزهای تشدید و حضور قوی پُرفشار جنب حارّه نسبت به روزهای تضعیف این سامانـه‎ی دینامیکی، افزایش یافته است. اجرای روش جدول توافقی و محاسبه‎ی آماره‎ی کای دو (²χ) در طول دوره‎ی آماری (1383-1330) نشان داد که وقوع بارش، کمابیش در 3% از ایستگاه­های بررسی شده (32 ایستگاه از مجموع 1066 ایستگاه) مستقل از تأثیر پُرفشار جنب حارّه است. این ایستگاه­ها بیشتر کرانه‌ها و پس‎کرانه‌های جنوبی خزر و نواحی شمال­غرب کشور را در بر می‌گیرند. از سوی دیگر، وقوع بارش کمابیش در 97% ایستگاه­های مورد بررسی (1034 ایستگاه از مجموع 1066 ایستگاه) مستقل از تأثیر پُرفشار جنب حارّه نیست و به‎شدّت تحت کنترل پُرفشار جنب حارّه در زمان حاکمیت این سامانه بر روی ایران است.