بررسی انتقادی دیدگاه علامه طباطبایی در بارة زن در گذر تاریخ

Abstract

علامه سیدمحمدحسین طباطبایی (1281ـ1360) در برترین یادگار دانشی خویش، یعنی المیزان فی تفسیر القرآن، به‌فراوانی به مباحث گوناگون نظری و رویدادهای تاریخی ازجمله موضوع «زن در گذر تاریخ» پرداخته است. بازة زمانی بررسی موضوع زن در المیزان از مرحلة پیشاتاریخ (پیش از هبوط) تا دوران معاصر را در بر می‌گیرد؛ ولی نوشتار حاضر تنها به بررسی وضعیت زنان با تکیه بر حقوق فردی، حقوق خانوادگی و حقوق اجتماعی آنان در جوامع گوناگون در دوران تاریخی (پس از هبوط و پیش از دوران معاصر) اختصاص یافته و طی آن دوره‌بندی و محورهای موردتوجه علامه طباطبایی گزارش و نقد شده است. اهتمام گستردة یک مفسر به مباحث تاریخی در دوران مهجوریت و حاشیه‌نشینی دانش تاریخ در حوزه‌های علمیه ستودنی است؛ اما در مقام بررسی انتقادی نگاه علامه طباطبایی و بر اساس یافته‌های این پژوهش می‌توان ملاحظاتی را دربارة نگاه ایشان به زن در گذر تاریخ به این شرح مطرح کرد: غیرمستند بودن تقریباً تمامی گزارش‌ها و داوری‌ها دربارة زن در تاریخ ملت‌ها؛ ابهام در منطق تقسیم‌بندی دوره‌های تاریخی، پایبند نبودن به رعایت توالی زمانی جوامع و رویدادها؛ سستی یا نادرستی گزاره‌های مربوط به تحلیل رخدادها؛ مغالطه در سنجش‌های منتهی به داوری دربارة مقایسة وضعیت زنان در دوران پیش از اسلام و در دورة اسلامی؛ ناهم‌ترازی زبان بیان مباحث تاریخی با زبان مباحث مربوط به شاخه‌های دانشی دیگر؛ اثرپذیری از نگاه یک‌سره منفی و تاریک دربارة جایگاه زنان پیش از اسلام.