تجاری شدن جداره‌های شهری و تاثیر آن بر کیفیت فضایی محلات مسکونی . نمونۀ موردی: کوی نصر تهران

Abstract

آمایش‌و‌ساماندهی‌یکپارچۀ کاربری و فعالیت زمین، یکی از حساس‌ترین اقدامات در روند توسعۀ شهرها است که بر مرز میان توسعۀ مورد نیاز شهر و کیفیت زندگی جوامع محلی گام برمی‌دارد. موفقیت در تعادل بخشی میان این دو حیطه، نیازمند نگاهی یک‌پارچه‌ به پیامدها و تعارضات احتمالی به لحاظ رفاه اجتماعی، حفاظت زیست محیطی و کارایی اقتصادی است. یکی از زمینه‌های تشدید این تعارضات، تمایل همیشگی فعالیت‌های تجاری- اداری به مکان‌گزینی در جدارۀ شریان‌های اصلی ارتباطی و مراکز محلات مسکونی است، که غالباً به منظور استفاده از تسهیلات زیرساختی و فرصت‌های اقتصادی- مالی موجود در نواحی مسکونی پدیدار می‌شود. پدیدۀ مذکور تحت عنوان تجاری شدن نواحی مسکونی، طی سالیان اخیر بخش عمده‌ای از جداره‌های محلات مسکونی کلان‌شهر تهران به ویژه محلات مرفه‌نشین‌شمالی‌شهر را‌در‌برگرفته و‌اثرات گوناگونی‌را بر کیفیت‌فضایی‌نواحی‌مسکونی‌بلافصل‌‌خود‌گذاشته است. لذا این پژوهش‌با هدف شناخت و ریشه‌یابی روند مذکور و روشن ساختن ضرورت آمایش فضایی در تجاری شدن نواحی مسکونی، مشخصاً به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که روند کنونی تجاری شدن شریان‌های اصلی محلات مسکونی در شهر تهران چه‌تأثیری بر کیفیت فضایی نواحی مسکونی بلافصل خود گذاشته است. به منظور پاسخگویی به‌این پرسش،‌پیمایشی میدانی در‌نواحی مسکونی بلافصل خیابان نصر صورت پذیرفته است. این تحقیق بر اساس هدف در دستۀ تحقیقات کاربردی‌و‌به لحاظ ماهیت و روش در دستۀ تحقیقات علی- تطبیقی قرار می‌گیرد. سنجش و ارزیابی به کمک تلفیق تکنیک‌های‌کمی‌و‌کیفی ارزیابی تأثیر شامل انواع تکنیک‌های مصاحبه و گفت‌و‌گوهای فردی، تکنیک‌های مشاهدۀ مستقیم، پیمایش‌های ترافیکی هدفمند، و نهایتاً تکنیک‌های مشارکتی (برش‌های تاریخی، تحلیل روند و رتبه‌بندی تأثیر)، صورت خواهد پذیرفت.‌نتایج پژوهش نشان می‌دهد که فقدان مطالعات ارزیابی اثرات تغییر کاربری زمین در روند تهیۀ طرح‌‌های توسعۀ‌محلی، نه تنها سبب تشدید گرایشات سوداگرایانه و کاسب‌کارانه در نواحی مسکونی کوی نصر گردیده، بلکه اثرات نامطلوب و مخاطره‌آمیزی بر کیفیت زندگی جوامع محلی بلافصل خود‌گذاشته است.‌به طوری که طی سالیان اخیر،‌تغییر‌کاربری‌و‌مقیاس‌عملکردی فعالیت‌های‌مستقر در جدارۀ اصلی خیابان نصر بر اساس پیشنهادهای طرح تفصیلی ملاک عمل، در کنار تأثیرات مثبت کوتاه مدت همچون بهبود میزان دسترسی به خدمات و تسهیلات شهری، طیف وسیعی از اثرات و پیامدهای نامطلوب را به لحاظ اجتماعی- فرهنگی، کالبدی- فضایی و ترافیکی،‌در‌محلات‌مسکونی‌بلافصل خود‌به‌دنبال داشته‌و‌در‌پی‌آن کیفیت زندگی ساکنان محلی را دست‌خوش تغییرات نامطلوبی نموده است.