آسیب پذیری عناصر کالبدی سکونتگاه های روستایی در مناطق زلزله خیز

Abstract

ایران از نظر بحران‌های زیست‌محیطی، ده کشور اول دنیا محسوب می‌شود. از آن‌جایی‌که زلزله به‌ عنوان یکی از مخاطرات زمین‌ساخت، در کوتاه‌ترین زمان بیش‌ترین سطح تلفات انسانی و مالی را دارد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. سکونتگاه‌های روستایی ـ که دارای بیش‌ترین پراکنش جغرافیایی است. در مقایسه با مراکز شهری، همواره آسیب‌پذیرترین فضاهای انسانی در برابر تهدیدات ناشی از این مخاطره طبیعی نیز بوده است. پژوهش حاضر با انتخاب یک محور جغرافیایی زلزله‌خیز در شرق ایران (شهرستان‌های قاینات و زیرکوه) تلاش کرده تا میزان آسیب‌پذیری روستاهای شهرستان را با توجه به استقرار در منطقه‌ی خطر زلزله طبقه‌بندی کرده، سپس در اولویت‌بندی و اجرای فعالیت‌های به‌سازی و مقاوم‌سازی مساکن روستایی، به سازمان‌های ذیربط یاری رساند. این مقاله با رویکردی کاربردی و با روشی اکتشافی نوشته شده است. داده‌های لازم، با مطالعات اسنادی تهیه شده است؛ به گونه‌ای که ابتدا نقشه 1:250.000 زمین‌ساخت منطقه استخراج و پس از ورود به محیطِ GIS، با توجه به روند، طول و فاصله‌ی گسل‌ها تا نقاط روستایی، نقشه‌ی پهنه‌بندی از نظر میزان آسیب‌پذیری منطقه از خطر زلزله در سه طبقه‌ی «بسیار پرخطر»، «پر خطر» و «خطرناک» تهیه شد. در گام بعدی پس از بررسی وضعیت مساکن روستایی در منطقه‌ی مورد[1] مطالعه و روند به‌سازی آن، فضاهای روستایی اولویت‌دار از میان 357 کانون روستایی شهرستان تعیین شد که باید در رأس توجه سازمان‌های مربوطه برای انجام مقاوم‌سازی قرار گیرد. نتایج نشان داد در اولویتِ نخست: روستاهای حد فاصل شهرهای زهان و اسفدن (یعنی افین) و غربی‌ترین روستای شهر قائن (یعنی شهرک هاشمیه) قرار می‌گیرد؛ در اولویت دوم: روستاهای واقع در بین شهرهای اسفدن، حاجی‌‌آباد (به ویژه جنوب آن) و زهان- که این محدوده، تشکیل اضلاع یک مثلث را می‌دهد - قرار دارد.