طغیان در قرآن و حدیث

Abstract

یکی از مسائل مهم و قابل تأمل، در آیات آغازین قرآن کریم مسئلهٔ‌ٔ «طغیان انسان» است؛ مسئله‌ایی که اهمیت و ضرورت آن را می‌توان، در اولویت طرح مسئلهٔ طغیان در آغاز وحی، نخستین مأموریت حضرت موسی (علیه السلام) برای درمان طغیان فرعون و عقوبت سخت طاغیان به خوبی مشاهده کرد. قرآن کریم با پرداختن به ابعاد مختلف این مسئله، اعم از علل و عوامل پدیداری، علائم، نشان‌ها و راه‌های برون‌رفت و درمان آن، ضمن تأکید بر اهمیت درمان آن، زمینهٔ رشد و کسب مکارم اخلاق را برای هر انسان طالب سعادت، فراهم می‌سازد؛ احساس بی‌نیازی (استغنا)، خودبرتر بینی (استکبار)، رفاه زدگی، عدم تزکیه و تهذیب نفس، از جمله مهم‌ترین عوامل پدیداری طغیان در قرآن کریم معرفی شده‌اند، که با علائمی چون: بخل، دنیاپرستی، کینه‌ورزی و دشمنی با یکدیگر و تأثیرپذیری از جریانات انحرافی بروز و ظهور پیدا می‌کند. آیات نورانی وحی و روایات ارزشمند معصومان (علیهم السلام) مؤثرترین راه‌های برون‌رفت و درمانی طغیان را کسب تقوای الهی، تزکیه و تهذیب نفس، یاد مرگ و توجه به معاد، درک حضور خدا، توجه به خلقت خود و اظهار نیاز به درگاه بی‌نیاز می‌دانند که بی‌تردید با بهره‌مندی از این روش‌ها می‌توان از بروز چالش‌های جدی رفتاری در اجتماعات انسانی جلوگیری کرد و زمینه را برای شکل‌گیری جامعهٔ مطلوب دینی و انسانی فراهم ساخت. چکیده (عربی): الطغیان فی القرآن و الحدیث الخلاصة إحدى القضایا المهمة والجدیرة بالتأمل فی الآیات الأولى للقرآن الکریم، "قضیة الطغیان الإنسانی" وهی قضیة من الأهمیة والضرورة بحیث یمکن مشاهدتها من خلال طرح قضیة الطغیان فی بدایة الوحی، کأول مهمة للنبی موسى علیه السلام لعلاج طغیان فرعون و بیان العقوبة الشدیدة للطغاة. القرآن الکریم ومن خلال تعرضه للأبعاد المتعددة لهذه القضیة وعللها وأسباب ظهورها وعلاماتها وعلائمها وطرق التخلص منها وعلاجها ومن خلال التأکید على أهمیة علاجها یوفر أرضیة النمو والتحلی بمکارم الأخلاق لکل إنسان طالب للسعادة. الشعور بالاستغناء والاستکبار والتنعم وعدم تزکیة وتهذیب النفس هی أهم أسباب ظهور الطغیان من وجهة نظر القرآن الکریم وعلاماته من قبیل البخل وطلب الدنیا والحقد ومعاداة الآخرین والتأثر بالتیارات المنحرفة. الآیات النورانیة للوحی والروایات القیمة للمعصومین علیهم السلام تعد کسب التقوى الإلهیة وتزکیة وتهذیب النفس وذکر الموت والالتفات إلى المعاد ودرک الحضور الالهی والالتفات إلى خلقة النفس وإظهار الحاجة إلى الخالق هی أهم سبل الخروج من هذه الحالة ومعالجة الطغیان ومن خلالها یمکن التخلص من التحدیات الحقیقیة السلوکیة فی المجتمع الإنسانی وتوفیر الأرضیة لبناء مجتمع دینی وإنسانی صحیح. الألفاظ المحوریة: الطغیان، الاستغناء، التقوی، التزکیة، الخشیة