بررسی مقایسه‌ای متن عهدنامه مالک اشتر در سه کتاب نهج‌البلاغه، تحف‌العقول و نهایة‌الإرب

Abstract

هدف این پژوهش، بررسی و مقایسه تطبیقی متن عهدنامه در کتب موجود، برای کشف اختلاف این متون و کمک به رسیدن به متنی استوار است. این بررسی و مقایسه از دو منظر قابل توجه می‌نماید: اول، از منظر آماری تا حجم کلی متن‌ها، تفاوت‌ها و اضافات معلوم شده و محلی که متن‌ها به هر نحوی با هم تفاوت پیدا می‌کنند، شناسایی شود؛ دوم، از منظر آسیب شناسی حدیث تا آسیب‌های احتمالی امکان سنجی شده و موارد آن به اجمال گزارش شود. نتیجه این مقایسه نشان داد بیش از چهل مورد تصحیف، بیست مورد درج، دست کم پنج مورد سِقط و حدود هفتاد مورد تقطیع محتمل است. اضافات فراوان و گاه بسیار مهم و برجسته متن تحف­العقول، قرابت نسبی متن نهج‌البلاغه و نهایة‌الإرب، تفاوت متون سه‌گانه در موارد متعددی و وجود اضافات اختصاصی برای هر سه متن، از دیگر نتایج این پژوهش است که نشان­گر چگونگی رابطه بین این سه متن است. همچنین، ادعای تفاوت منابع مورد استفاده این سه کتاب، از دل این نتایج برآمده و دست کم قابل طرح خواهد بود.