بررسی روابط تجاری ایران و کمپانی هند شرقی انگلستان در دوره‌ی زندیه، براساس تئوری سیستمی

Abstract

انطباق نظریات جامعه­شناسی با موضوعات تاریخی، با دشواری­هایی که دارد، کاری است که تاریخ­نگاری جدید باید برای پویایی و پرهیز از فقط نقل رویدادهای تاریخی درپیش گیرد و از نتایج مطالعات رشته­های دیگر، به‌ویژه جامعه­شناسی، استفاده کند. در این راستا، تئوری سیستمی جایگاه مهمی در تبیین و تحلیل مناسب رویدادهای تاریخی دارد. در این مقاله، از نگاه تئوری سیستمی روابط تجاری ایران و کمپانی هند شرقی انگلستان در دوره­ی زندیه را بررسی می‌کنیم تا نتایج گوناگون ارتباط این دو سیستم را ارزیابی نماییم؛ بنابراین، قراردادهای مکتوب میان طرفین را اساس ارزیابی قرار داده‌ایم. در این پژوهش، نشان می­دهیم که دولت زند و شرکت انگلیسی در رابطه­ی تجاری، اهداف سیاسی را دنبال می‌کردند. کریم خان امیدوار بود که از راه تجارت با شرکت هند شرقی انگلیس، ضمن رونق تجارت و کسب درآمد، ثبات و امنیت را به کرانه­های ایرانی خلیج فارس برگرداند و درمقابل، شرکت هند شرقی بریتانیا می­خواست منافع تجارت با خلیج فارس را به خود اختصاص دهد و سایر رقیبان اروپایی را از این منطقه بیرون کند. در این بررسی، اهداف، نتایج و پیامدهای سیاسی و اقتصادی این رابطه­ی تجاری برای طرفین را مشخص خواهیم کرد.