برآمدن سرمایه‌داری نوین ایرانی: بررسی موردی شرکت اسلامیه

Abstract

موفقیت اروپاییان در امور تجاری و پیشرفت‌هایشان در صنعت که به برتری و تسلط آن‌ها بر اقتصاد، ‌مالیه و تجارت دنیا منجر شد، برخی از تجار ایرانی را به فکر واداشت که با بهره‌گیری از شیوه‌های نوین تجاری، از شکل فردی بازار سنتی خارج شوند و به صورت گروهی و با ترکیب جدید سرمایه‌گذاری، از سرمایه‌های کوچک نیز بهره‌گیرند. آنان تأسیس شرکت‌ها با کمپانی‌های مالی و تجاری را به عنوان راه حلی در مقابل نفوذ و هجوم اقتصادی قدرت‌های خارجی برگزیدند و بدین ترتیب، شرکت‌ها و تجارتخانه‌های جمعی خارج از بازار می‌توانستند جایگزین حجره‌های کوچک و تنگ درون بازار شوند. شرکت اسلامیه به ریاست محمدحسین تاجر کازرونی، از مهم‌ترین شرکت‌های تجاری اصفهان بود که شعبه‌هایی در شهرهای مختلف کشور داشت. گروه‌هایی از روشنفکران و علما در شهرهای مشهد، شیراز، بوشهر و ...، با فعالیت‌های شرکت همکاری می‌کردند. این شرکت حوزه‌ی فعالیت خود را به بیرون از مرزهای کشور، از جمله قفقاز و روسیه کشاند و اهداف خود را طی گزارش‌هایی در روزنامه‌ها منتشر کرد. با وجود همه‌‌ی این فعالیت‌ها، این شرکت و شرکت‌های مشابه آن از موفقیت چندانی برخوردار نبودند. در این مقاله با تکیه بر منابع منتشر شده، روزنامه‌ها و برخی اسناد، به دنبال پاسخ برای این پرسش‌ها هستیم که سرمایه‌داری ایرانی به دنبال چه واکنش‌های اقتصادی در مقابل سرمایه‌های بیگانه بود، برخورد‌ آن‌ها با سرمایه‌گذاری‌های جدید چگونه بود و چه عواملی در راهکارهای جدید تجار مؤثر بودند؟