مؤلفه های تاریخ نگاری شعبی براساس روایت های بر جای مانده از وی در متون کلاسیک تاریخی

Abstract

ریشه ­های تاریخ­نگاری اسلامی به روایاتِ راویان و اخباریان سده اول و دوم قمری باز می­ گردد که در متون تاریخی سده­ های بعد بر جای مانده ­اند. از این ­رو، فهمِ شیوۀ تفکر مسلمانان درباره گذشته، به یک معنا بدون بررسی این روایت­های تاریخی امکانپذیر نیست. در این میان، روایات ابوعمرو عامربن ­شراحیل ­عبد شعبی معروف به شعبی (متوفای 104ق)، به عنوان نخستین اخباری مکتب عراق، از جایگاه خاصی در تاریخ­نگاری اسلامی برخوردار است؛ زیرا شناخت و بررسی روایات وی ما را به فهمِ دقیق­تر تحولات تاریخ اسلام در سدۀ نخست رهنمون می ­سازد. بر همین اساس، در مقالۀ حاضر تلاش شده است تا با خوانش روایت­ های شعبی در متون کلاسیک تاریخی، به فهم مؤلفه ­های تاریخ­نگاری او پرداخته شود. به سخن دیگر، مسئلۀ مقاله حاضر شناسایی بینش و اندیشۀ تاریخ­نگاری این اخباری کوفی و تأثیر این نگرش­ ها در روایتِ رخدادهای تاریخ اسلام است. رویکرد اتخاذ شده در این تحقیق، رویکرد معناکاوی است. بر پایۀ این رویکرد، به منظور فهم تاریخ­نگاری شعبی، در کنار شناسایی عناصر زبانی روایت­ هایش لازم است که رابطۀ میان متن «روایت­ ها»با نویسنده (شعبی) و بافت­ اندیشه ­ای­ و فرهنگی زمانۀ متن نیز بررسی و تحلیل شود. نتیجۀ تحقیق نشان می­ دهد که نظام فکری و اندیشه ­های شعبی بر مؤلفه ­های هویت­ سازی عربی-اسلامی، بینش قبیله ­ای-قومی و مشروعیت­ سازی برای امویان استوار بوده که این مؤلفه ­ها به شدت متأثر از اوضاع زمانۀ وی بوده است.