بررسی امکان تحقق عرفان شیعه

Abstract

این مقاله به این پرسش پاسخ می‌دهد که آیا عرفان شیعه امکان تحقق دارد یا نه. می­توان از سه معنای عرفان شیعه بحث کرد: عرفان شیعه به‌معنای عرفان شیعیان؛ عرفان شیعه به‌معنای مجموعه­ای از تفاسیر شیعی از انگاره­های عرفانی یا علم عرفان شیعی؛ عرفان شیعه به‌معنای وجدانیات و یافته­های معنوی منطبق بر ذهنیت شیعی. دو معنای نخستِ عرفان شیعه محقق است. به‌گواه تاریخ، شیعیان زیادی اهل سلوک معنوی، مشاهدات، مکاشفات و نیز آثاری دربارۀ ابعاد علمی عرفان بوده­اند. تفسیر آموزه­ها و تجربیات عرفانی بر مبنای معتقدات شیعه نیز محقق است؛ به­ویژه در مسئلۀ ولایت و خاتمیت آن (در طول تاریخ مجموعه­های فراوانی از این مباحثات را در نصوص و آثار می­توان یافت). بحث دربارۀ معنای سوم عرفان شیعه (تجربۀ عرفانی شیعی) منوط به موضع‌گیری ذات­گرایانه یا ساخت­گرایانه دربارۀ ماهیت تجربه عرفانی است.