نظریه معرفتی ابن سینا و بررسی آن در پرتو اصالت وجود و اصالت ماهیت

Abstract

ابن‌سینا و پیروان او بر این باورند که نفس هنگام ادراک خارج‌مادی، از طریق قوا و آلات خود با خارج ارتباط برقرار کرده و در سایه این ارتباط و ملاقات کیفیتی مشابه کیفیت شیء خارجی ابتدا در آلت ادراکی و سپس در قوا و فضای نفس منطبع و مرتسم می‌شود؛ این صورت از آن جهت که حاکی از خارج است مناط علم نفس به عالم ماده می‌شود. این نظریه معرفتی هم در تطبیق با اصالت‌وجود مشکل دارد و هم در تبیین با اصالت‌ماهیت: رویکرد اصاله‌الوجودی به این نظریه معرفتی مستلزم عدم امکان اتحاد ماهیت وجود خارجی با وجود ذهنی است زیرا ماهیت وجود خارجی از حدّ همان وجود انتزاع شده و متناسب با مرتبه همان وجود است لذا امکان اتحاد آن با مرتبه‌ای دیگر از هستی، ممکن نخواهد بود؛ رویکرد اصاله‌الماهوی به آن نیز مستلزم انتقال امر اصیل (ماهیت) به ذهن می‌شود که محال است زیرا امور اصیل متقوم به مرتبه خاص خویش‌اند و قابل انتقال نیستند؛ حتی در صورت انتقال، در فرض همراهی آثار خارجی با آن مستلزم انقلاب ماهیت و در فرض عدم همراهی آثار خارجی، مستلزم انفکاک لوازم ذات از ذات خواهد بود.