بازنگری نوآوری حکیم سبزواری در باب حدوث عالم: حدوث اسمی

Abstract

نظریۀ «حدوث اسمی» از نوآوری‌های حکیم سبزواری است. سخنان ایشان نه‌تنها خالی از ابهام و پیچیدگی نیست، بلکه گوناگون است و گاه ناسازگار به‌نظر می‌رسد؛ اما با تأمّل در آثار وی، به‌نظر می‌آید نظریّۀ او تطوّر سه‌مرحله‌ای داشته و وی این نظریه را به سه شکل تفسیر کرده است. شارحان معمولاً فقط به تفسیر اوّل توجه کرده‌اند. دقت کردن به این مراحل و تفسیرهای سه‌گانه، ناسازگاری سخنان گوناگون وی را توجیه می‌کند. مقالۀ حاضر، این مراحل یا تفسیرهای سه‌گانه را گزارش، تحلیل و نقد می‌کند. در مرحلۀ اوّل، مقصود از «اسم» در حدوث اسمی، اسم عینی (مقابل اسم لفظی) است. در مرحلۀ دوم نیز مقصود اسم عینی است؛ اما تمام اسماء عینی، حادث اسمی نیستند. بلکه برخی از اسما، مانند اسماء حُسنی، قدیم اسمی‌اند. در مرحلۀ سوم، مقصود از اسما، اسماء عینی نیست، بلکه منظور فقط ماهیّات موجود در ذهن است.