ملاکات و مزایای برهان صدیقین در تقریرات صدرالمتألهین و علامه طباطبایی

Abstract

برهان صدیقین به وسیله معلم ثانی ـ فارابی ـ وارد حوزه مباحث فلسفی شد. پس از ایشان تقریرهای گوناگونی از برهان صدیقین ارائه شده است. در برخی از این تقریرها، مقدمات کمتری وجود دارد و در برخی دیگر برای وصول به مطلوب، نیاز به تمهیدات و مقدمات بیشتری است. حال می‌توان این پرسش را مطرح کرد که چه برهانی را می‌توان «برهان صدیقین» نامید؟ ملاک و معیار آن چیست؟ و کدام‌یک از این برهان‌ها بر دیگری ترجیح دارد؟ صدرالمتألهین شیرازی و علامه طباطبایی هریک تقریری متفاوت از برهان صدیقین ارائه داده‌اند. در این مقاله به تطبیق و سنجش این دو تقریر می‌پردازیم و برای این مسئله دو ملاک «شبه لم‌بودن» و «یکی‌بودن راه و هدف» و نیز چهار مزیت و امتیاز «عدم استفاده از امتناع دور و تسلسل»، «اخصربودن»، «قرابت معنایی و محتوایی با متن دینی» و «استشهاد بر صفات حق تعالی پس از اثبات آن» را مبنا قرار داده، در پایان اثبات خواهیم کرد که حقیقت برهان صدیقین از سنخ مفاهیم نیست، بلکه طریق شهود را می‌طلبد؛ ولی در میان دو تقریر حصولی و مفهومی مذکور، تقریر علامه طباطبایی تقریری دقیق و کامل‌تر است.