منابع مزار نویسی تبریز؛ علل و مؤلفه‌ها

Abstract

کتب معروف به مزارات از منابع بسیار ارزشمند تاریخ محلی آذربایجان به‌ویژه تبریز به شمار می‌روند که بر محور مقابر مشایخ صوفیه نوشته شده‏‌اند. این منابع حاوی اطلاعات مهمی از وضعیت شهر می‌باشند.تبریز در خلال دوره ایلخانی به یکی از مراکز مهم جریان تصوف تبدیل شد و مدفن عرفا و مشایخ تا مدت‌ها موردتوجه وابستگان این طریقت‌ها بوده است. در پی پیروزی صفویان به‌مرور قرائت رسمی از تشیع جایگزین تشیع صوفیانه شد و موجبات افول تصوف را فراهم کرد. علل و عواملی همچون مخالفت با اندیشه‌های صوفیه، تخریب تدریجی مزارات به علت دشمنی و بلایای طبیعی موجب توجه و نگارش کتب مزارات تبریز شد. این کتاب‌ها به‌عنوان تنها منابع مکتوب حاوی اطلاعات از وضعیتاجتماعی، فرهنگی و ساختار شهر حائز اهمیت بسیاری می‌باشند. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی تلاش دارد علل و مؤلفه‌های تأثیرگذار برنگارش کتب مزارات را موردمطالعه قرار داده پاسخی به سؤال اصلی بیابد: عوامل و زمینه‌های مؤثر بر تکوین و تداوم مزار نویسی شهر تبریز از میانه دوره صفویه تا اواسط عهد قاجار کدم‌اند؟ به نظر می‌رسد اهتمام به نگارش چنین منابعی در تبریز عمدتاً نتیجه تغییرات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و افول طریقت‌های صوفیانه بوده است.