انتخاب گروهی و اشرافیت؛ نظری بر زمینه‌های عدم استقرار نهاد شورا در صدر اسلام

Abstract

چکیده<strong></strong> <strong> </strong><strong>نخستین دهه‌های پس از درگذشت پیامبر(ص) از نظر تاثیر آن بر ماهیت نظام سیاسی مسلمانان در دوره‌های پسین دارای اهمیت چشمگیری است. سرنوشت‌سازترین رخداد این دوره، برنشستن معاویه بر تخت خلافت و سپس ولی‌عهدی یزید بود که سرآغازی شد بر استقرار سنت خلافت خاندانی‌موروثی. با این حال این شیوه، در صدر اسلام به لحاظ نظری پیشینه و مشروعیتی نداشت؛ و در برابر، شیوه‌ی انتخاب گروهی یا شورایی بود که از دو چشم‌انداز نظری و عملی ـ‌چنان‌که خواهیم گفت‌ـ شیوه‌ای مطلوب و ممکن به شمار می‌آمده است. این ناسازوارگی میان نگرش‌های نظری و واقعیت تاریخیِ استقرار شیوه‌ی الگوی خاندانی‌موروثی، نیازمند توضیح است و به نظر می‌رسد یکی از قانع‌کننده‌ترین پاسخ‌ها را با یک بررسی ساختارنگرانه می‌توان پیش نهاد. در این نوشتار چنین استدلال می‌شود که به علت وجود نداشتن طبقه‌ی منسجم اشرافیت سیاسی ـ‌به‌سان یک پیش‌شرط لازم‌ـ بود که شیوه‌ی انتخاب گروهی در صدر اسلام پا نگرفت. این فقدان از یک سو در کشاکش‌های پس از قتل عثمان ریشه داشت، و از سوی دیگر در ویژگی‌ها و شیوه‌های توزیع و مالکیت زمین در این دوره. </strong>