مقایسه ی فرآیند مدرنیزاسیون در دوران رضاشاه پهلوی و مصطفی کمال آتاتورک

Abstract

رضاشاه پهلوی در ایران و مصطفی کمال آتاتورک در ترکیه تقریبا در یک دوره‌ی زمانی مشابه بعد از به قدرت رسیدن اقدامات مدرنیزاسیون خود را به انجام رساندند. مشابهت‌ها و تفاوت‌های جامعه‌ی هر دو کشور و نوع مقابله و پذیرش تجدد در آن‌ها سرنوشتی متفاوت در بحث فرآیند مدرنیزاسیون منجر شده است. این دو رهبر سیاسی به جهت اقتداگرایی و آمرانگی در نحوه ی اعمال نظریات‌شان در انجام بی‌قید و شرط الگوی مدرن‌سازی خود که صرفا تلاشی برای سوق دادن همگان به سمت غرب بود به گونه‌ای به همگون‌سازی و متحد‌الشکل نمودن مردم پرداختند. هم رضاشاه پهلوی و هم مصطفی کمال آتاتورک قصد داشتند تا در فرآیندی دستوری و از بالا مردم را به سوی مدرنیزاسیون سوق دهند. مقایسه و مطالعه‌ی تطبیقی اقدامات رضاشاه و آتاتورک وجود شباهت‌های بسیاری را آشکار می‌کند اما با توجه به این وجوه مشابه از نظر رویکرد نظری و اثرپذیری نسبی ایران از ترکیه، ما شاهد تفاوت‌های بیشتری در شدت و گوناگونی این اقدامات هستیم. در این نوشتار به دنبال پاسخ به سوال اصلی: چرا با وجود شباهت‌های بسیار، مدرنیزاسیون در دوران رضاشاه پهلوی سرنوشت متفاوتی نسبت به مدرنیزاسیون در دوران مصطفی کمال آتاتورک پیدا کرد؟ می‌باشیم. با در نظر گرفتن سوال اصلی، فرضیه اصلی عبارت است تفاوت کارکرد نهاد دین در رابطه با حکومت در کنار عوامل دیگر، سبب‌ساز عدم کامیابی مدرنیزاسیون در دوران رضاشاه پهلوی در مقایسه با مدرنیزاسیون در دوران مصطفی کمال آتاتورک بوده است. در این مقاله از روش « تطبیقی-تاریخی» بهره می‌گیریم.