بینش و روش در تاریخ‌نگاری عتبی

Abstract

عتبی مورخ ایرانی عربی‌نویس قرن پنجم، نقشی مهمی در روشنگری تحول‌های شرق ایران داشته و تاریخ او الگوی مطالعات ادبی و تاریخی شده است.شرح‌های متعدد و اقتباس از داده‌های تاریخی او نشان می‌دهد تاریخ یمینی اثری تأثیرگذار بوده است.هدف این مقاله این است که با روشی تحلیلی تأثیر متقابل بینش و روش در تاریخ‌نگاری عتبی را روشن سازد.<br /> نظام فکری عتبی مبتنی بر چهار مؤلفه‌ی سلطنت‌گرایی، نخبه‌گرایی، انتقادی و شریعت‌مداری است که او را قادر ساخته است به روش توصیفی و تحلیلی به انحطاط‌شناسی دولت‌های شرق ایران و قدرت‌گیری غزنویان و نقش تفکر و رفتار نخبگان در این روندها بپردازد.هر چند عتبی در هماهنگی اجزای نظام فکری موفق عمل نکرده، و روایتی تاریخی با طرحی منسجم نپرداخته است، تاریخی ارزشمند با داده‌هایی منحصر به فرد درباره‌ی شرق ایران نوشته که مورخان بعدی به آن استناد کرده‌اند.این جامعیت، تاریخ او را از تک‌نگاری فردمحور به تاریخ منطقه‌ای بدل ساخته است.