اندیشه دفاعی ایرانیان در مواجهه با جنگ مدرن (1243ـ 1218 ه.ق)

Abstract

ایران در مواجهه با نبردهای ویرانگر روسیه تزاری در موقعیت تدافعی قرار گرفت. مسأله نوشتار پیش روی بررسی علل شکل­گیری اندیشه دفاعی و ابعاد آن در روایت کنش­گران فکری (مورخان، شاعران، عالمان دینی) دوره فتحعلی­شاه قاجار است. دستاورد تحقیق با روش تحلیل تاریخی بیانگر آن است که یادآوری خاطره­های قوی یا کهن الگوهای سرزمینی ایران برای بسط گذشته پر افتخار تاریخی و در راستای مواجهه با وضعیت انحطاط و عبور از بحران صورت گرفته است که این امر هم هوشیاری مخاطبان را نسبت به تهدید بیرونی برانگیزند و هم نمادهای سرزمینی­ـ دینی را با هدف تأکید بر ضرورت دفاع از حدود و ثغور، بازتولید کنند. این سنخ از کنش­های چندوجهی، آگاهی­بخشی تاریخی را به مثابه یک پراکسیس اجتماعی (برنامه عمل) در شرایط بحران، به عنوان دال مرکزی اندیشه دفاعی برجسته­سازی کرد. در نتیجه، موارد متعددی از نمادهای دینی­ـ مذهبی در جنگ با کهن­الگوها و واقعیت­های روزمره تلفیق شدند. بازنمایی نگاه اسطوره­ای، الگوهای تاریخی، قهرمان محوری، استناد و بهره­گیری از متون مقدس مذهبی و دینی، طرح اهداف عالی انسانی در چهره سپاهیان اسلام هر یک انعکاس­دهنده بخشی از ابعاد اندیشه دفاعی بودند که منابع معرفتی به طرح و انعکاس آنان پرداخته­اند.<br /> <br />