مواجهه با دیگری در دنیای جهانی شده: درس‌هایی از رویکردهای اسلامی، آفریقایی و غربی

Abstract

یکی از مهمترین چالش­های یک تمدن و پارامتر ارزیابی آن، نحوه برخورد با کسانی است که به آن تمدن تعلق ندارند. دوگانگی بین «ما» و «آن­ها» در تمدن­ها متفاوت است. در گذشته، تعامل بین تمدن­ها بسیار کمتر و محدودتر بوده است. اما مدت­هاست همه چیز تغییر کرده و جهان به یک دهکده جهانی تبدیل شده است. با این حال، از نظر دینی، فرهنگی، قومیت و زبان بسیار کثرت گرا باقی مانده است. تنوع در دنیای معاصر به دلیل وجود هم زمان تمدن­های مختلف در جهان است که هر کدام فرهنگ، دیدگاه و ارزش­های متمایز خود را دارند. فرهنگ غربی، فرهنگ اسلامی، فرهنگ شرقی و فرهنگ آفریقایی برخی از فرهنگ­های برجسته امروز هستند. در این میان جهانی­سازی مشکلات خاص خود را دارد. از یک طرف، جهان تحت فشار قرار دارد تا به یک محیط تک فرهنگی مانند فرهنگ غربی تبدیل شود. این وضعیت به دلیل برتری ذاتی تمدن غربی بر تمدن­های دیگر نیست بلکه به دلیل تهاجم فرهنگی غرب به جهان است. جریان اطلاعات همیشه از سمت غرب به سوی بقیه جهان بوده است. بنابراین، تلاش برای صلح در دنیای مدرن باید به چگونگی سازگاری فرهنگ­های متنوع جهان، اول در تمدن­های خاص و دوم در جهانی در قالب دهکده به ویژه در متن سازمان ملل بپردازد. گذشته درس خوبی برای آینده ارائه می­دهد. در این مقاله، چگونگی دستیابی سه تمدن اسلامی، آفریقایی و غربی در قالب اولیه و تاریخی خود و همچنین به معنای مدرن و امروزی به یکدیگر شبیه شده اند. تمدن اسلامی از یک محیط چند قومی و چند مذهبی پدید آمده است. رویکرد اسلامی علی رغم اینکه اعتقاد کامل به درستی آیین و دین خود و شیوه زندگی مبتنی بر آن را دارد، در مواجهه با دیگر ادیان رویه تحمل و احترام را اتخاذ می­کند. اسلام آزادی دین را برای غیرمسلمانان به رسمیت می­شناسد و این موضوع را به صورت جامع و کامل بیان می­کند. اسلام این قوانین یا فرهنگ خود را بر آن­ها تحمیل نمی­کند بلکه استقلال اجتماعی، فرهنگی و قضایی را برای غریبه­ها در درون مرزهای خود اعطا می­کند. این نگرش که در گذشته وجود داشته هنوز در برخی از کشورهای مدرن اسلامی مانند ایران قابل مشاهده است. فرهنگ آفریقا یک امر بسیار متفاوت است. ویژگی بارز آفریقایی­ها رفتار گرم آن­ها با غریبه­ها و احترام آن­ها به استقلال فرهنگی سایر مردم است. رویکرد تمدن غربی با رویکرد تمدن­های اسلامی و آفریقایی در تضاد است. غرب همواره براساس برتری پذیرفته شده خود بر دیگر انسان­ها، سیاست تسلط بر آن­ها را دنبال کرده است. این رویکرد که برای دفاع از آن توجیهات منطقی و ایدئولوژیک زیادی توسعه یافته­اند در دوران معاصر همچنان یک منبع اصطکاک و تنش است. پیشنهاد می­شود که مدل­های ارائه شده توسط فرهنگ­های اسلامی و آفریقایی به عنوان مبنایی برای تعامل مدرن توسط افراد متعلق به فرهنگ­های مختلف مورد استفاده قرار گیرد.