اثر تغییر کاربری اراضی بر رواناب بخشی از حوضه ی آبخیز قره سو اردبیل

Abstract

تغییرات کاربری اراضی، یکی از عواملی است که بر خصوصیات رواناب سطحی و سیلاب در سطوح مختلف حوضه‌ها، تأثیر می‌گذارد. هدف از پژوهش حاضر بررسی اثر تغییرات بوجود آمده در کاربری و پوشش اراضی بخشی از حوضه­ ی آبخیز قره­ سو اردبیل در بازه­ی زمانی 2012-1992 بر روی ارتفاع رواناب حوضه است. بدین منظور ابتدا با استفاده از نقشه­ ی گروه هیدرولوژیکی خاک و نقشه­ ی کاربری اراضی مربوط به سال ­های 1992، 2002 و 2012، شماره ­ی منحنی منطقه به دست آمد و سپس با استفاده از این نقشه­ ها، میزان نگهداشت ویژه­ ی خاک (S) محاسبه و میزان رواناب از طریق روش SCS برآورد شد. نتایج نشان داد که در طول دوره­ های مورد مطالعه، مساحت کاربری­ های اراضی جنگل، زراعت آبی و زمین بایر به ترتیب 54/2، 69/16 و 19/1 درصد کاهش پیدا کرده و مساحت کاربری­ های مرتع، زراعت دیم و مناطق مسکونی به ترتیب 74/5، 39/12 و 29/2 درصد افزایش یافته است. این تغییرات باعث افزایش شماره­ی منحنی از 57/78 در سال 1992 تا مقدار 77/79 در سال 2012 شده و به دنبال آن نگهداشت ویژه از 28/69 در سال 1992 به مقدار 42/64 در سال 2012 کاهش پیدا کرده است. تغییرات این عوامل باعث افزایش رواناب از مقدار 4/263 میلی‌متر در سال 1992 تا 07/297 میلی‌متر در سال 2012 گردیده است که بیانگر افزایش 67/33 میلی­متری (33/11 درصد) رواناب در طول دوره­ ی مورد مطالعه می‌باشد. محاسبه­ ی ضریب همبستگی بین کاربری­ های مختلف و شماره­ ی منحنی و ارتفاع رواناب نشان داد که این متغیرها با کاربری­ های مرتع، زراعت دیم و مناطق مسکونی رابطه­ ی مستقیم دارند، در حالی که با کاربری­ های جنگل، زراعت آبی و زمین بایر، دارای رابطه­ ی معکوس هستند.