خوانشی انتقادی ـ جامعه‌شناختی از رخداد بینامتنی قرآنی در شعر محمد بن عبدالمطلب

Abstract

شعر معاصر عرب مزیّن به کاربرد انواع تناص ازجمله تناص تاریخی و دینی و قرآنی است. مقالة حاضر قصد دارد تناص قرآنی را در اشعار محمد بن عبدالمطلب واکاوی و تحلیل کند تا به این پرسش پاسخ دهد که چرا شاعر از بینامتنیت قرآنی در دیوان خود بهره برده است و کاربرد این تناص‌های قرآنی متأثر از چه عواملی است؟<br /> خوانش انتقادی ابیاتی که در دیوان محمد بن عبدالمطلب تناص قرآنی دارند، در گروی یافتن معنا و چرایی تولید متن دیوان این شاعر است؛ ازاین‌رو، رویکرد مقالة حاضر برای پاسخ به این ابهام، رویکرد معناکاوی است تا از طریق تحلیل عناصر سازندة معنا، به چرایی تولید ابیات قرآنی دیوان دست یابد.<br /> پرورش محمد بن عبدالمطلب در خانواده‌ای متدین، تحصیل در مراکز آموزشی سنتی الازهر و دارالعلوم، حضور فعال در محافل اسلام‌گرای سنتی و مجالست با دوستان اسلام‌گرا، همگی سبب شد نگاه دینی بر کل دیوان او سایه بیفکند و از تناص قرآنی بیش از انواع دیگر تناص بهره بگیرد. همچنین گسترش فعالیت هواداران فرهنگ اسلامی ـ عربی پس از 1927م، سبب شد غالب تناص‌های قرآنی قصاید شاعر به مضامین مذهبی اختصاص یابد.