بازگشت به مرکز در «التوهم» حارث محاسبی

Abstract

حارث محاسبی در «التوهم»، سفر روح به جهان دیگر را به شیوة دوم‌شخص و در قالب معراج‌نامه روایت می‌کند. از شاخص‌ترین عناصری که سفرنامه و به تبع آن معراج‌نامه بر اساس ماهیت خود بر آنها استوار است، زمان و مکان است. زمان و مکان در ارتباط با شهود روح، فضای عالم مثال است. فضایی که با بازسازی زمان‌های موعود، دوری و نزدیکی به مرکز را در دو مکان مجزا نشان می‌دهد. جایی که پروردگار سیمای کریم خود را به‌تمامی بر مؤمنان آشکار می‌کند، بالاترین نقطة بهشت است. بر اساس نظرات میرچا الیاده تجربة دینی تکرار عوالم روحانی است. زمان نیرومند و شگفت‌انگیزِ نخستین تجلی، تکرار می‌شود و ابدیت مقدس در حادثة مؤخر رستاخیز، میثاق نخستین را یادآوری می‌کند. در این پژوهش مکان و زمان سفر روح و کهن‌الگوهای مربوط به آن‌ را از دید اسطوره‌شناسی می‌کاویم. آیا ساحت خیال از ناخودآگاه جمعی غنی شده، و با ترسیم سفر روح به حد اعلای قربت، انسجام‌یافتگی و تمامیت را نشان می‌دهد؟ روح چه مسیری را طی می‌کند تا دوباره نخستین روزهای آفرینش را در مرکز هستی، جایی که در گل آدم دمیده شد، تجربه کند؟ توصیفات دقیق، زیبا و ادبی محاسبی در کنار غنای فراحسی، التوهم را از معراج‌نامه‌های دیگر متمایز کرده‌است.