بررسی ضمایر شأن و قصه در قرآن کریم

Abstract

چکیده: شأن و قصه، ضمیر مفرد غایبی است که به‌وسیله‌ی جمله‌ی بعد از خود تفسیر می‌شود. این ضمیر، گاه به‌صورت منفصل مرفوع، گاه متصل منصوب و گاه به‌صورت مقدر می‌آید. ضمیر شأن را با عبارت «شأن یا امر چنین است» و ضمیر قصه را نیز با عبارت «قصه و داستان چنین است» تعبیر می‌کنند. این ضمیر را ضمیر حدیث، ضمیر مجهول و... نیز نامیده‌اند. در قرآن در موارد متعددی از این ساختار استفاده شده است و بیشتر برای بزرگداشت امری به‌کار رفته است که در مورد آن سخن گفته می‌شود. تاکنون، تحقیقی در مورد ضمیر شأن و موارد آن در قرآن به شکل خاص، صورت نگرفته است و آنچه در این خصوص بیان شده در تفاسیر و منابع اعراب‌القرآن و منابع نحوی پراکنده است. هدف این مقاله، تبیین مواردی است که در قرآن، ضمیر شأن یا قصه انگاشته شده و بیان و بررسی آرای دانشمندان اسلامی در این خصوص، نتیجه‌گیری و همچنین تبیین موضوعاتی است که برای بیان آن در قرآن از ضمیر شأن و قصه استفاده شده است. براساس این تحقیق، مواردی که در قرآن، ضمیر شأن یا قصه انگاشته شده حدود 52 مورد است که دانشمندان اسلامی درباره‌ی 28 ضمیر، اتفاق نظر و 24 مورد دیگر، اختلاف داشته‌اند. همین اختلاف‌ها ضروری می‌نماید تا موضوع، به‌صورت مجزا بررسی شده و گامی دیگر در جهت شناخت رموز ادبی این کتاب آسمانی برداشته شود.