خوشه‌بندی پهنه جغرافیایی ایران از لحاظ رخداد خشکسالی‌های بلند‌مدت هواشناسی

Abstract

شناخت مناطق همگن از لحاظ وضعیت رخداد خشکسالی در طول زمان، این امکان را فراهم می‌کند علاوه بر درک وسعت منطقه‌ای خشکسالی‌ها، نحوه تاثیر سیستم‌های موثر بر بارش در مناطق مختلف را شناسایی کرد. بر اساس این مفهوم در این پژوهش‌ از آمار و اطلاعات بلند‌مدت 26 ساله داده‌های بارش 120 ایستگاه سینوپتیک که در کل پهنه جغرافیایی ایران توزیع شده، استفاده شد. برای محاسبه شدت خشکسالی، شاخص بارش استاندارد شده (SPI) در پنجره زمانی‌ 12، 24، 48 ماهه محاسبه و به منظور پهنه‌بندی خشکسالی از روش درون‌یابی کریجینگ استفاده شد. شبکه مکانی نقاطی به فواصل مکانی‌ 10 کیلومتر 10 کیلومتر ایجاد شده ‌و برای ‌نقاط این شبکه، مقادیر درون‌یابی شده SPIتوسط نرم‌افزار GIS استخراج گردید. ماتریس تشکیل شده تحت سناریو‌های مختلف (یک­سالانه، دوسالانه، چهارسالانه) به روش K‌‌میانگین ‌خوشه‌بندی و تعداد بهینه خوشه‌ها به روش ضریب نیم­رخ محاسبه شدند. نتایج نشان داد که پهنه جغرافیایی ایران از لحاظ تغییرات زمانی خشکسالی‌های بلند‌مدت یک­سالانه، دوسالانه، چهارسالانه به ترتیب به 12، 9 و 9 خوشه دسته‌بندی می‌شود و با طولانی شدن پنجره زمانی، از تعداد خوشه‌ها کاسته می‌شود. همچنین در‌ تمامی ‌این خوشه‌بندی‌ها، ‌استان‌های شمالی حاشیه دریای خزر، هر یک در خوشه‌ای جداگانه قرار داشتند و همچنین جنوب شرقی ایران که از رژیم بارشی موسمی تبعیت می‌کند، خوشه‌ای جداگانه‌ای را به خود اختصاص داد.