تحلیل تأثیر مدیریت زهکشی بر شوری زه‌آب در تناوب کشت برنج- کلزا

Abstract

زهکشی زیرزمینی علی­رغم ایجاد شرایط تنوع کشت و بهبود بهره­وری شالیزارهای شمال کشور، می­تواند به­عنوان تهدیدی برای منابع آب پایین دست باشد. در این تحقیق، اثرات اعمال دو نوع از مدیریت­های آب متداول در سیستم­های کشت برنج شامل زهکشی میان­فصل و آبیاری و زهکشی متناوب به­همراه زهکشی آزاد در فصل کشت کلزا بر شوری زه­آب زهکشی زیرزمینی بررسی شد. آزمایش­های لازم در اراضی شالیزاری مجهز به سیستم­های زهکشی زیرزمینی در طول چهار فصل برنج و دو فصل کلزا (از سال 1390 تا 1394) انجام شد. هر یک از این مدیریت­ها طی دو فصل کشت به اجرا در آمد. در طول دوره­های زهکشی در فصول کشت مختلف، عمق سطح ایستابی و دبی زهکش­ها به­صورت روزانه اندازه­گیری شد. هم‌چنین، شوری زه­آب زهکش­ها در زمان­های مختلف تعیین شد. زهکشی متناوب در فصل کشت برنج و افزایش عمق سطح ایستابی در فصل کلزا، باعث افزایش شوری زه­آب زهکش­ها شدند. در اثر آبیاری و زهکشی متناوب، دفع نمک از سیستم­های مختلف زهکشی به میزان 121 تا 420 کیلوگرم در هکتار در مقایسه با زهکشی میان­فصل افزایش یافت. با توجه به شرایط زهکشی آزاد در فصول کشت کلزا، تخلیه نمک در این فصول به­ مقدار قابل توجهی بیش­تر از مقدار آن در فصول کشت برنج بود. کل بار نمک خروجی از سیستم­های مختلف زهکشی تحت زهکشی میان­فصل برنج، آبیاری و زهکشی متناوب برنج و کشت کلزا به­ترتیب از 4/78 تا 365، 240 تا 695 و 3056 تا 5656 کیلوگرم در هکتار متغیر بود. بر اساس نتایج، مدیریت سطح ایستابی از طریق نصب زهکش­های کم­عمق دارای فاصله مناسب، می­تواند در کاهش تخلیه نمک از شالیزارهای دارای زهکشی زیرزمینی موثر باشد.